Υποκριτή Αναγνώστη –Όμοιέ μου– Αδελφέ μου!

Κείμενο μου από το περιοδικό ΑΒΑΤΟΝ 188, ΕΝ ΙΟΡΔΑΝΗ

Μερικά λουλούδια, κατά την αστική παράδοση, διευκολύνουν την επικοινωνία ειδικά όταν κάποιοι συστήνονται πρώτη φορά.

Με Τα Άνθη του Κακού / Les Fleurs du Mal, ο Σαρλ Μπωντλαίρ συστήθηκε μέσα από τα ποιήματά του το 1857 και η αντίδραση δεν είχε τους περιορισμούς που ορίζει η αστική ευγένεια της εποχής. Η ποιητική συλλογή κυκλοφόρησε σε 1100 αντίτυπα, καταδικάστηκε για προσβολή της δημοσίας αιδούς και έξι από τα ποιήματά του απαγορεύτηκαν. Ήταν η εποχή που οι λέξεις θεωρούνταν επικίνδυνες και ικανές να προκαλέσουν στο κοινό διέγερση ανεξέλεγκτων αντιδράσεων, και για να ανησυχούσαν τόσο πολύ… μάλλον ήταν.

Ήταν η εποχή της κορύφωσης της Βιομηχανικής Επανάστασης όπου οι πρώην αγρότες, εργάτες γης και κτηνοτρόφοι μεταφέρονταν σωρηδόν για να προσφέρουν την εργασία τους στις μητροπόλεις. Τεράστια κτίρια ξεφύτρωναν αλλάζοντας το τοπίο, μεγαθήρια που στέγαζαν τις αναπτυσσόμενες βιομηχανίες και άλλα προορισμένα για τους αστούς, τη νέα τάξη που αναπτυσσόταν με τις αλλαγές των καιρών.

Το τεχνητό φως κυριαρχούσε παντού, άσβεστο, που, όπως έγραφε και ο Πόε, «τρεμάμενο και σκληρό, προσβάλλει το μάτι». Οι νέοι κάτοικοι υποχρεώνονταν να ξεχάσουν τον κύκλο του φυσικού ηλιακού φωτός που είχαν στα χωριά τους και να προσαρμοστούν βίαια στη ρουτίνα των μεγαλουπόλεων.

Τα φώτα δεν έσβηναν ποτέ και οι κάτοικοι οδηγούνταν στο noctambulisme, κινούμενοι ακατάπαυστα ως «ένας υπνοβάτης που μπορεί να αναπαύεται πότε-πότε αλλά δεν έχει το δικαίωμα να κοιμάται».

Σε μια τέτοια κατάσταση μετάλλαξης θα πίστευε κανείς ότι η εσωτερική αναζήτηση που είχε βρει την έκφρασή της στην Ευρώπη με τη διήγηση του Γκράαλ, δεν θα είχε χώρο και τόπο για να υπάρξει.

Και τότε, μέσα σε εκείνη τη διστοπική πραγματικότητα, ο Μπωντλαίρ θα συστήσει τον flâneur, τον περιπατητή που περιφέρεται χωρίς σκοπό ανάμεσα στα τερατώδη κτίρια της πόλης, παρατηρώντας.

Στο κενό ανάμεσα στους όγκους των κτιρίων δημιουργούνται οι Στοές του Παρισιού, και είναι ο αγαπημένος τόπος αυτών των περιπλανώμενων. Έχουν γυάλινη οροφή για να προστατεύει από το κρύο και τις βροχές και μέσα εκεί δημιουργούνται εμπορικά καταστήματα. Ο ουρανός πίσω από την οροφή είναι πια απόμακρος, δεν μπορεί να αγγίξει τον άνθρωπο με τον αέρα ή τις ψιχάλες, είναι ένα ομοίωμα τις παλιάς του εμπειρίας.

Ο flâneur, ωστόσο, συνεχίζει τη δική του ιδιότυπη ρομαντική αναζήτηση, «βοτανολογεί στην άσφαλτο», ονειρεύεται το γρασίδι και το χώμα που έχει εγκλωβιστεί κάτω από τα πλακοστρωμένα χιλιόμετρα.

Η Δέσποινα των λογισμών, που η νοσταλγία της φευγαλέας και απρόσιτης ματιάς της ενέπνευσε την ιπποτική περιπλάνηση, δεν χάθηκε μέσα στις δαιδαλώδεις διαδρομές της πόλης.

Ο ποιητής την αναζητά στο φευγαλέο βλέμμα της Κυράς που συνοδευόμενη μπαίνει βιαστικά σε ένα μαγαζί, στο φευγαλέο βλέμμα της πόρνης που η άμαξα την παίρνει μακριά μέσα στα φώτα του βουλεβάρτου.

Οι νέοι κάτοικοι της πόλης συναγωνίζονται να ενσωματωθούν και συγχρονισμένοι να δείχνουν και να είναι μέρος της ρουτίνας που η εποχή τους επιβάλλει.

Όμως ο flâneur πιστεύει στον άνθρωπο, πιστεύει πως μέσα σε αυτή την ισοπεδωτική ομοιομορφία κάποιοι διατηρούν τη μοναδικότητα της ανθρωπινότητας και ο ίδιος δεν παύει να αναζητά με τον δικό του τρόπο.

«Ο ποιητής απολαμβάνει αυτό το ασύγκριτο προνόμιο να είναι κατά βούληση είτε ο εαυτός του είτε κάποιος άλλος. Σαν εκείνες τις περιπλανώμενες ψυχές που αναζητούν ένα σώμα, εισχωρεί, όταν το θέλει, στο πρόσωπο οποιουδήποτε άλλου».

Και σχολιάζει την τακτοποιημένη εποχή του και τη σχέση τη δική του με τον «έτερο», τον αναγνώστη, στο ποίημα που του αφιερώνει. Όπου ανάμεσα, «Στα θηρία που σκούζουν, ουρλιάζουν, κράζουν, σέρνονται / Μέσα στο ελεεινό θηριοτροφείο των παθών μας,
Εκεί βρίσκεται ένα πιο άσχημο, πιο μοχθηρό, πιο βρώμικο! / Αν και δεν κάνει ούτε μεγάλες χειρονομίες ούτε δυνατές κραυγές / Ευχαρίστως θα έκανε τη γη θρύψαλα / Και μέσα σ’ ένα χασμουρητό θα κατάπινε τον κόσμο. / Είναι η Πλήξη! – το μάτι φορτωμένο από ένα αθέλητο δάκρυ, / Ονειρεύεται το ικρίωμα καπνίζοντας τον ναργιλέ του. /
Το ξέρεις, αναγνώστη, αυτό το ντελικάτο τέρας, / Υποκριτή αναγνώστη –όμοιέ μου– αδελφέ μου! (Hypocrite lecteur, mon semblable, mon frere)».

Αυτήν την τελευταία φράση θα χρησιμοποιήσει 60 χρόνια αργότερα και ο Τ.Σ. Έλιοτ στο μνημειώδες έργο του The Waste Land. Όπου «Έρημη Χώρα» στη δυτική εσωτερική παράδοση ορίζεται ο τόπος που η μυητική παράδοση ή, αν προτιμάτε, το πνευματικό φως, έχει σβήσει.

Το γνωρίζει πολύ καλά ο Έλιοτ καθώς εισάγει τον αποκρυφισμό στην εποχή του και τον Μοντερνισμό. Στο ποίημά του συγχωνεύει το δικό του Λονδίνο, το Παρίσι του Μπωντλαίρ και την Κόλαση του Δάντη.

Επισκέπτεται, στην εισαγωγή, «την κυρία Σόζοστρις (δανεισμένη από τον Aldous Huxley ), τη διάσημη χαρτομάντισσα» για να καταλήξει: «Πρέπει να φυλαγόμαστε πολύ στον καιρό μας».

Ακολουθεί το Unreal City (η Ανύπαρχτη Πολιτεία όπως το απέδωσε ο Σεφέρης), τίτλος δανεισμένος από τους Les Sept vieillards, του Μπωντλαίρ, ένα ποίημα αφιερωμένο στον Βίκτωρα Ουγκώ και μια σπονδή του Άγγλου ποιητή στους δυο Γάλλους προπάτορες.

Η «Unreal City» είναι το Λονδίνο της εποχής του Έλιοτ με τα εκατομμύρια άγνωστων που στρυμώχνονται στους δρόμους του, με το Σίτυ όπου οι εταιρείες του πλανήτη στριμώχνονται και αυτές με τη σειρά τους αναζητώντας τον οικονομικό οργασμό. Τα γνωρίζει πολύ καλά ο Έλιοτ αφού ο ίδιος για να επιβιώσει εργάζεται στην Lloyds Bank. Απευθύνεται στον δικό του «έτερο»:

«Κείνο το πτώμα που φύτεψες στον κήπο σου τον άλλο χρόνο, Άρχισε να βλασταίνει; Πες μου, θ’ ανθίσει εφέτο;» και συνεχίζει: «Κράτα μακριά το Σκυλί, τον αγαπάει τον άνθρωπο και με τα νύχια του θα το ξεθάψει, πάλι! Συ! Υποκριτή αναγνώστη – όμοιέ μου– αδελφέ μου!».

Και βρισκόμαστε τώρα εδώ, έναν αιώνα μετά και τον Έλιοτ. Σήμερα δεν υπάρχουν άνθρωποι σε κάποια ισχυρά κέντρα που κατευθύνουν τις τύχες μας, η διαχείριση των επιλογών και η λήψη αποφάσεων έχει εκχωρηθεί σε αλγορίθμους. Είναι ένας αλγόριθμος η Δέσποινα που πήρε τους λογισμούς σου, όπως είναι ψηφιακά τα δαιδαλώδη μονοπάτια που σε προσκαλούν στη συνεχή αναζήτηση. Και καθώς καθημερινά περιπλανιέσαι, εκατομμύρια άγνωστοι διασταυρώνονται με την πορεία σου και κάποιοι σε σκουντούν (poke) αδιάφορα.

Είναι άραγε αληθινές υπάρξεις ή μάσκες που καλύπτουν κάποιον; Στο βάθος της οθόνης αν παρατηρήσεις καλά θα δεις αμυδρά δυο μάτια, τα δικά σου δυο μάτια που φευγαλέα σε κοιτάζουν. Πίσω από το προσωπείο του συνομιλητή, η αντανάκλαση των ματιών σου ταυτίζεται με τα δικά του μάτια. Είναι ένας «άλλος», ο «έτερος», ο μοναδικός ίσως αναγνώστης αυτής της σελίδας, ή εσύ, σε μια άλλη εκδοχή που υπάρχει κρυμμένη μέσα σε αυτή την οθόνη;

Και έτσι, κοιτάζοντας αυτά τα ομοιώματα ύπαρξης που αναζητούν απεγνωσμένα με λέξεις και σήματα να διαβάσουν το ανέκφραστο, αναθυμάσαι τη φράση των περασμένων ποιητών: Εσύ! Υποκριτή αναγνώστη –όμοιέ μου– αδελφέ μου!

Πηγές

Κάρολος Μπωντλαίρ, Τα Άνθη του Κακού, Σελίδες

Τ. Σ. Έλιοτ, Η Έρημη Χώρα, Ίκαρος

Benjamin Walter, Σαρλ Μπωντλαίρ – Ένας Λυρικός στην Ακμή του Καπιταλισμού, Αλεξάνδρεια

Who is Who

Ο Ιορδάνης Πουλκούρας είναι συγγραφέας και σύμβουλος έκδοσης του περιοδικού ΑΒΑΤΟΝ. Από τις εκδόσεις Αρχέτυπο κυκλοφορούν τα βιβλία του, BleedingAngels-Η Απόκρυφη Παράδοση της Ευρώπης https://archetypo.com.gr/product/h-apokrufh-paradosh-ths-eurwphs/, ΙΕΡΟΔΟΜ – Από τον Μεσαιωνικό Τεκτονικό Μύθο στον Αρχαίο και Αποδεδεγμένο Σκωτικό Τύπο https://archetypo.com.gr/product/ierodom/ και Ένα Μπλουζ για τη Φώτιση https://archetypo.com.gr/product/ena-mplouz-gia-ti-fotish/

 

Topographia Mystica (Τοπογραφία του Χώρου, του Χρόνου και της Ύπαρξης)

Κείμενο μου από το περιοδικό ΑΒΑΤΟΝ 186, ΕΝ ΙΟΡΔΑΝΗ

Κατά τη θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης υπήρξε μια στιγμή όπου, όπως το περιγράφει ο Στήβεν Χόκινγκ, όλο το Σύμπαν ήταν συμπιεσμένο ως ένα καρυδότσουφλο. Η λέξη «στιγμή», που υποδηλώνει χρόνο εδώ, χρησιμοποιείται μόνο για να διευκολύνει την περιγραφή καθώς ο χώρος και ο χρόνος που μπορούμε να βιώσουμε με όλες τις πιθανές διαστάσεις τους δημιουργούνται αμέσως μετά τη Μεγάλη Έκρηξη.

Όλες οι χωροχρονικές διαστάσεις που εξετάζει η επιστήμη (4, 5, 7, 11) ή όσες κάποτε ανακαλυφθούν, δημιουργήθηκαν εκείνη την μοναδικά εκρηκτική «στιγμή».

Προσπαθώντας να κατανοήσουμε το Σύμπαν με τα όρια της αντίληψής μας και τις προϋποθέσεις του εγκεφάλου μας αναζητούμε κοσμικά γεγονότα για να τα τοποθετήσουμε σε μια «χρονική σειρά», αφού με τη μεζούρα της γραμμικής ιστορίας έχουμε μάθει –τουλάχιστον στον Δυτικό πολιτισμό– να καταγράφουμε και να κατανοούμε τον πολιτισμό μας. Όμως ο χρόνος, ειδικά όσο πλησιάζουμε προς το σημείο μηδέν, το κάθε δευτερόλεπτο του ισούται με το άπειρο, που σημαίνει ότι οποιαδήποτε μέτρηση, πέρα από την ανάγκη της επιστημονικής έρευνας, για εμάς τους καθημερινούς ανθρώπους είναι απλά αριθμοί χωρίς νόημα. Το ίδιο ισχύει για τις διαστάσεις και τα όρια του Σύμπαντος αφού συνεχώς ανακαλύπτουμε και άλλα.

Με απλά λόγια, τη στιγμή της Μεγάλης Έκρηξης δημιουργήθηκαν όλες οι διαστάσεις χώρου και χρόνου στην πληρότητά τους και σε εμάς αποκαλύπτονται από το έργο της επιστήμης ή όταν με κάποιον τρόπο μπαίνουν στο πεδίο της εμπειρίας μας.

Και τι υπήρχε πριν το σημείο μηδέν; Όπως είχε πει σε μια διάλεξη ο Δημήτρης Νανόπουλος, «τίποτα» (το καμπαλιστικό «τίποτα/ayin», το Εν του Νεοπλατωνισμού όπως και η έννοια του κενού (sunyata) στον Ινδουισμό και τον Βουδισμό αναφέρονται στη διαδικασία προ της δημιουργίας).

Ο χώρος και ο χρόνος μέσα στον οποίο υπάρχει ο άνθρωπος, το βίωμα και η συνείδησή του αρχίζει μετά την Μεγάλη Έκρηξη. Τότε δημιουργήθηκε όλος ο τόπος που μπορεί να γνωρίσει και ο απαραίτητος χρόνος για να βαδίσει. Το πριν από το σημείο μηδέν, όπως είχε πει ο Νανόπουλος, μπορεί να αφορά τις θρησκείες, τη μεταφυσική, αλλά δεν αφορά την επιστήμη.

ΣΥΜΠΑΝ – ΝΑΟΣ

Κατά έναν παράδοξο τρόπο τόσο ορισμένες θρησκείες όσο και εσωτερικές παραδόσεις περιγράφουν το ίδιο γεγονός. Επιλέγουν τη συμβολική αφήγηση, πράγμα καθόλου περίεργο, αφού πριν μερικές χιλιάδες χρόνια οι άνθρωποι δεν είχαν ούτε την επιστημονική γνώση ούτε και τις λέξεις για να περιγράψουν τέτοια γεγονότα. Η αλληγορία, η μεταφορά και η συμβολική περιγραφή ήταν ο πρόσφορος τρόπος για να κάνουν προσιτές δύσκολες έννοιες και παραμένει ακόμα. Για παράδειγμα, η σύγχρονη υποατομική φυσική πράττει ανάλογα, όταν μιλάει για το σωματίδιο του Θεού, μποζόνιο, ωραίο νετρόνιο/ηλεκτρόνιο, κλπ.

Στη βιβλική παράδοση, λοιπόν, περιγράφεται ένα πανομοιότυπο γεγονός, αλληγορικά.

Όταν δεν υπήρχε τίποτα, ο Θεός δημιούργησε ένα «πλάσμα» που οι διαστάσεις του ήταν ίδιες με του Σύμπαντος, με αυτό που θα γινόταν το εκδηλωμένο Σύμπαν. Από την Ανατολή ως τη Δύση, από τον Βορρά ως τον Νότο και από το Ζενίθ έως το Ναδίρ.

Ονομάστηκε Adam Kadmon (η ονομασία θυμίζει τον Κάδμο, που έσπειρε δόντια δράκου για να γεννηθούν οι πρόγονοι των Θηβαίων, παντρεύτηκε την Αρμονία και ήταν από τους λίγους θνητούς που μετά τον θάνατό τους έγιναν δεκτοί στα Ηλύσια Πεδία) ή Πρωταρχικός Αδάμ και δεν έχει σχέση με τον γνωστό βιβλικό Αδάμ. Επρόκειτο για τον Adam Ha-Rishon, τον Πρωταρχικό Αδάμ, ένα θείο φώς σε όλη του την πληρότητα που έλαμψε για μια μόνο στιγμή και μετά επακολούθησε αυτό που στην Καμπαλά ονομάζεται «η θραύση των αγγείων»: μια Μεγάλη Έκρηξη που είχε ως αποτέλεσμα την εμφάνιση του Σύμπαντος Κόσμου.

Συμβολικά αυτό απεικονίστηκε με το γνωστό Δένδρο της Ζωής και τα δέκα Σεφιρώθ (sefirah λέξη που είναι παραφθορά του ελληνικού “σφαίρα”).

Σύμφωνα με την καμπαλιστική παράδοση, τα άπειρα κομμάτια που προήλθαν/ γεννήθηκαν από την πρώτη έκρηξη θα κάνουν την πορεία τους και κάποτε θα υπάρξει η Αποκατάσταση (Tikkun Olam) όταν όλα επιστρέψουν, συναντηθούν και αποκαταστήσουν την πρώτη πληρότητα.

Η δοξασία αυτή δεν απέχει πολύ από τη χριστιανική παράδοση όπου η Εκκλησία είναι το Σώμα Χριστού που αποτελείται από το σύνολο των πιστών. Η Εκκλησία αναφέρεται σαφώς ως Νύμφη και στην Αποκάλυψη του Ιωάννη η πληρότητά της συμβολίζεται με την Ουράνια Ιερουσαλήμ που μαζί βαδίζουν για να ενωθούν με τον Ιησού (Αποκ. 22.17 «καὶ τὸ Πνεῦμα καὶ ἡ νύμφη λέγουσιν· ἔρχου»).

Μια ιδέα που έχει σαφώς σχέση με τη θέση που ανέπτυξε την Αλεξανδρινή Περίοδο ο Φίλων ο Αλεξανδρεύς, υποστηρίζοντας ότι ο Θεός διαθέτει «σώμα». Ο «Λόγος» είναι η κεφαλή όλων των πραγμάτων, κάτω από τον οποίο, σα να ήταν μέλη του, τοποθετείται όλος ο κόσμος.

Ο Φίλων δεν είχε επηρεαστεί μόνο από τους Πυθαγορείους, τους Στωικούς και τον Πλάτωνα. Μυημένος ο ίδιος στα μυστήρια της εποχής του είχε βιώσει τον θρησκευτικό συγκρητισμό της πολυπολιτισμικής Αλεξάνδρειας, όπου όλες οι θρησκευτικές και ιερές παραδόσεις των λαών της αυτοκρατορίες ήταν σεβαστές και παρούσες.

Η Αλεξανδρινή Περίοδος δεν ανανέωσε μόνο τη φιλοσοφία προσφέροντας πνευματικό υπόβαθρο τόσο στη χριστιανική Δύση όσο και στην μουσουλμανική Ανατολή. Έδωσε μια νέα αίγλη στα αρχαία μυστήρια, ενώνοντας Αίγυπτο και Ελλάδα σε δημόσιες τελετουργίες –ας μην ξεχνάμε ότι στην Ελλάδα τα μυστήρια ήταν πάντα απόρρητα– με τέτοια λάμψη ώστε στη συνέχεια και μέχρι σήμερα απετέλεσαν την κύρια βάση αυτού που ονομάζουμε Δυτική Εσωτερική Παράδοση.

Στα μυστήρια της αρχαιότητας το κορυφαίο γεγονός της διάσπασης της πρώτης Αρχής αλληγορούσε ο διασπαραγμός του Θεού μυητικού ήρωα. Τα γνωστότερα, για να μην επεκταθούμε, είναι το κομμάτιασμα του Όσιρη και ο διασπαραγμός του Ζαγρέα Διόνυσου.

Και τα δυο παραδείγματα υπονοούν πράξεις κοσμικής δημιουργίας. Οι Τιτάνες θα φάνε τις σάρκες του μικρού Ζαγρέα Διονύσου και ο Δίας θα παρέμβει και θα τους κάψει. Από τη λάσπη που θα προκύψει, χθόνια και θεία ταυτόχρονα αφού έχει τη σάρκα και το αίμα τόσο των Τιτάνων όσο και του μικρού Θεού, ο Προμηθέας θα πλάσει τον άνθρωπο. Η διονυσιακή ενέργεια δεν υπάρχει μόνο μέσα στους ανθρώπους αλλά και σε κάθε ελάχιστο σημείο της φύσης που αενάως τη συντηρεί και την αναγεννά.

ΝΑΟΣ – ΣΩΜΑ

Ο Ναός από την αρχαιότητα αποτελεί απεικόνιση του Σύμπαντος Κόσμου. Μέσα στον Ναό, ο βωμός, το θυσιαστήριο, είναι το σημείο που διέρχεται ο άξονας του Κόσμου (axis mundi), ενώνοντας τα διαφορετικά του επίπεδα, χθόνια, γήινα και ουράνια.

Το σημείο απ’ όπου διέρχεται ο άξονας του κόσμου είναι το κέντρο του Σύμπαντος, ο χώρος που αναπτύσσεται το Δένδρο της Ζωής και γύρω του ο σύμπας κόσμος, ο παράδεισος. Ο τόπος της ιδανικής επικράτειας, η περιφέρεια του κύκλου, ο χώρος στον οποίο μπορεί να επιτευχθεί η απόλυτη ισορροπία.

Οι αρχιτέκτονες των μεσαιωνικών συντεχνιών συνεχίζοντας την προαιώνια παράδοση θεώρησαν ότι εντός του περιγράμματος του Ναού, περικλείεται εγγεγραμμένη η μορφή ενός ανθρώπου. Το ονόμασαν Αδάμ, Νώε, και στις περισσότερες περιπτώσεις τον αλληγόρησαν με τον Ιησού.

Έτσι διαιωνίστηκε ο αρχαίος συμβολισμός, η απεικόνιση του Σύμπαντος Κόσμου, του Ναού, που αποκαλύπτει τη μορφή η οποία το διέπει και το συντηρεί.

Η μελέτη του σχήματος και των χαρακτηριστικών σε όλη τους τη λεπτομέρεια είναι το έργο μιας Μυστικής Τοπογραφίας, μια Τοπογραφία Σύμπαντος που γίνεται κατ’ αναλογία σωματογραφία και ανατομική μελέτη.

Στην Ιουδαϊκή μυστική παράδοση και την Καμπαλά το τρίτο μεγάλο Μυστήριο μετά αυτό της Γενέσεως (Ma’aseh Bereshit) και της Θεώρησης [ή Αφήγησης ή Έργου] του Θρόνου (Ma’aseh Merkavah), είναι το μυστικό της μέτρησης του σώματος (Shiur Qomah) και της μεγαλειώδους εικόνας του Θεού καθώς και των ονομάτων που αφορούν σε κάθε μέλος του. Η ρίζα αυτών των παραδόσεων μπορεί να βρεθεί στη γραμματεία των Ανακτόρων (Hekhalot) [τα κείμενα της γραμματείας των Ανακτόρων φτάνουν στον α΄ και β΄ αιώνα μ.Χ. –κατά πολλούς ίσως πολύ ενωρίτερα– και σε εκείνη του δεύτερου ναού (515 π.Χ. – 70 μ.Χ.). Βλ. Κωνσταντίνος Ζάρρας,Ύμνοι των ανακτόρων του Θεού. Μυστικο-μαγικός Ιουδαϊσμός της Ύστερης Αρχαιότητας και του Μεσαίωνα, Έννοια] όπου παρουσιάζετε ένα είδος «εσωτερικής γνώσης», διά της οποίας ο μυστικός μπορούσε –όπως πιστευόταν– να εισέλθει στο ουράνιο ιερό, να δει και να διδαχθεί τα «μυστικά» που αποκάλυψε ο μεταμορφωμένος στον άγγελο Metatron Ενώχ, ο άγγελος που ονόμασαν και «Πρίγκιπα της Όψης».

Είναι η μέτρηση των διαστάσεων του σώματος του Αδάμ-Κάδμου, η μέτρηση του σώματος του Θεού, η μέτρηση του Σύμπαντος Κόσμου και τελικά, η μέτρηση του ίδιου του αποκαλυμμένου εαυτού.

Ο ΜΥΣΤΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΥΜΠΑΝΤΟΣ

Έχει ενδιαφέρον ότι το θέμα αυτό υπάρχει ήδη από τη μακρινή αρχαιότητα. Ο Κωνσταντίνος Ζάρρας, στο βιβλίο του Η Αρχαία Ιουδαϊκή Μυστική Παράδοση του Θρόνου, έχει μια ενδιαφέρουσα σημείωση: «Σε Ορφικό ύμνο που παρατίθεται στον πάπυρο ‘’Δερβένι’’ του 4ου αι. λέγεται ότι ο ‘’Ζευς είναι η κεφαλή, Ζευς το μέσο, Ζευς το τέλος κάθε πράγματος’’, ιδέα που προϋποθέτει την άποψη πως ο ‘’Κοσμικός Θεός του Παντός’’, ως Μακρόκοσμος, είναι ένας Μακράνθρωπος, ανδρόγυνος, progenitor genetrixque deum, deus unus et omnes. Εδώ μπορούν με ασφάλεια να ανιχνευθούν οι απαρχές του μυστικού ρεύματος και γραμματείας Shi’ur Qomah».

Η συσχέτισή τους με τα μυστήρια μπορεί να αναχθεί στην εποχή των Διονυσιακών Τεχνουργών της αρχαίας συντεχνίας και μυητικής αδελφότητας του Διονύσου, που μια από τις κύριες έδρες της ήταν στη Βύβλο της Φοινίκης, που την ονόμαζαν και Γκεμπέλ.

Εκεί κοντά, στην αρχή της πρώτης προ Χριστού χιλιετίας, όπως διασώζει τόσο η Βίβλος όσο και ο Εβραίος ιστορικός Φλάβιος Ιωσήφ ή Ιώσηπος και ο Λιβάνιος, από αυτούς ζήτησαν οι Ισραηλίτες βοήθεια για την οικοδόμηση του περίφημου Ναού του Σολομώντα. Του Ναού που απετέλεσε το πρότυπο για τον Δυτικό κόσμο και όλες τις Αβρααμικές θρησκείες.

Μέσω της μυστικής παράδοσης και των μυητικών συντεχνιών αυτή η μεταφορά πέρασε αναμφίβολα και στο έργο των οικοδομικών συντεχνιών του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης. Τη βρίσκουμε μάλιστα και σε έναν χαρακτηριστικό πίνακα του 17ου αιώνα του Ιταλού Guercino (1591-1666), με τον περίεργο τίτλο Εγείροντας τον Διδάσκαλο. Όλη η σκηνή θυμίζει τον τεκτονικό μύθο του Αρχιτέκτονα Χιράμ, απεικονίζονται ακόμα και τα ιδιαίτερα σύμβολα, όμως ο συγκεκριμένος πίνακας έχει φτιαχτεί σχεδόν έναν αιώνα προ της επίσημης εμφάνισης του σύγχρονου Τεκτονισμού.

Προφανώς υπάρχει μια αρχαία παράδοση και ο Guercino τη γνώριζε, μια μυστική παράδοση, που όπως στην περίπτωση του Αδάμ-Κάδμου ή του Ζαγρέα-Διονύσου ή του Όσιρη και κάθε μυητικού ήρωα, ταυτίζει τον μύστη με τις διαστάσεις του Σύμπαντος Κόσμου. Ανατολή μέχρι Δύση, Βοράς μέχρι τον Νότο και από το Ζενίθ μέχρι το Ναδίρ.

Η μέτρηση είναι αναπόφευκτο μέρος της εξερεύνησης αυτού, της κατανόησης και τελικά της αυτογνωσίας.

Και όλη αυτή η διαδικασία θέτει τον άνθρωπο στη θέση του Παρατηρητή. Από αυτήν τη θέση τα επαναλαμβανόμενα παρόμοια συμβολικά μοτίβα, τα θραύσματα των αγγείων, τα κομμάτια του Όσιρη, το σύνολο των πιστών που θα αποτελέσουν την Εκκλησία, τη Νύμφη ή την Ουράνια Ιερουσαλήμ, ο διασπαραγμός του Ζαγρέα που οδηγεί στο πρότυπο της θιασικής μετάληψης, όλα αυτά μοιάζει τελικά να οδηγούν τον Παρατηρητή στη διερώτηση για τη Συνείδηση, διερώτηση που είναι αναπόφευκτη στην πορεία προς μια unio mystica. Θέμα που δεν μπορεί βέβαια να αναπτυχθεί στις λίγες γραμμές του παρόντος κειμένου.

Unio Mystica by Johfra Bosschart

Υ.Γ. Για το κείμενο αυτό χρησιμοποιήθηκαν σημειώσεις από το υπό έκδοση δοκίμιό μου με τον ίδιο τίτλο, Topographia Mystica.

WhoisWho

Ο Ιορδάνης Πουλκούρας είναι συγγραφέας και σύμβουλος έκδοσης του ΑΒΑΤΟΝ. Από τις εκδόσεις Αρχέτυπο κυκλοφορούν τα βιβλία του, BleedingAngels-Η Απόκρυφη Παράδοση της Ευρώπης https://archetypo.com.gr/product/h-apokrufh-paradosh-ths-eurwphs/, ΙΕΡΟΔΟΜ – Από τον Μεσαιωνικό Τεκτονικό Μύθο στον Αρχαίο και Αποδεδεγμένο Σκωτικό Τύπο https://archetypo.com.gr/product/ierodom/ και Ένα Μπλουζ για τη Φώτιση https://archetypo.com.gr/product/ena-mplouz-gia-ti-fotish/

 

Ο Τρισμέγιστος Ερμής στην εποχή των A.I. Chatbots

Κείμενο μου από το περιοδικό ΑΒΑΤΟΝ 185, ΕΝ ΙΟΡΔΑΝΗ

Ο Τρισμέγιστος Ερμής στην εποχή των A.I. Chatbots

Ο Ρα ήταν ο θεός των Αιγυπτίων που σχετίστηκε με τον ήλιο και, όπως σήμαινε το όνομά του, με τη «δημιουργική δύναμη». Αργότερα του δώσανε και το όνομα «Άμμων», που σήμαινε ο «κρυμμένος».

Ο Ώρος (που σημαίνει «ουρανός») αντιπροσώπευε τη σκέψη που συλλαμβάνει και ο Θωθ (που τον είπαν και Ερμή και Τρισμέγιστο) τον λόγο που εκτελεί.

Ό,τι έχει σκεφτεί ο Ώρος, ο Θωθ το εκφράζει με λέξεις και ως θεματοφύλακας και γραμματέας αναπαριστά και μεταβιβάζει το μήνυμα. Σε αυτόν αποδόθηκε η προέλευση των διαφορετικών γλωσσών αλλά και η δημιουργία της γραφής.

Στον Φαίδρο, ο Πλάτων μας δίνει μια ενδιαφέρουσα αφήγηση της εισαγωγής της γραφής από τον Θευθ- Ερμή.

Λέει ο Σωκράτης για τον Θευθ, έναν «από τους παλιούς θεούς του τόπου, που αυτός πρώτος βρήκε τους αριθμούς, τη γεωμετρία, την αστρονομία, τα παιχνίδια με τους πεσσούς και τους κύβους και ακόμα και τα γράμματα…». Και πήγε στον θεό των αιγυπτιακών Θηβών, τον Άμμωνα-Ρα, που τον ονομάζει και Θαμούζ. Εξαιρετική λεπτομέρεια, αφού το όνομα του Θαμούζ είχε ταυτιστεί με τη μορφή του κοινού αρχέτυπου μυητικού ήρωα που γέννησε η Μεσόγειος και εκφράστηκε με διαφορετικά ονόματα, ως Άδωνις, Διόνυσος, και όπως μας σώζει ο Διόδωρος ο Σικελιώτης «παρ’ Έλλησι παλαιών μυθολόγων τινές τον Όσιριν Διόνυσον προσονομάζουσι» και ο Μακρόβιος, «εις Ζεύς, εις Άδης, εις Ήλιος, εις Διόνυσος, εις θεός εν πάντεσι».

Παρουσίασε λοιπόν ο Θεύθ στον Άμμωνα τα γράμματα λέγοντας πως θα κάνουν τους Αιγυπτίους πιο σοφούς, και το μνημονικό τους πιο καλό, γιατί «για τη μνήμη και για τη σοφία βρέθηκε το φάρμακο». Ωστόσο, ο βασιλιάς-θεός είχε τις αντιρρήσεις του γιατί όπως είπε: «Τα γράμματα στις ψυχές εκείνων που θα τα μάθουν, θα φέρουν λησμονιά, μια και αυτοί θα παραμελήσουν τη μνήμη τους, γιατί από εμπιστοσύνη στη γραφή θα φέρνουν τα πράγματα στη μνήμη τους απέξω με ξένα σημάδια, όχι από μέσα από τον εαυτό τους τον ίδιο. Ώστε δεν ευρήκες το φάρμακο για τη μνήμη την ίδια, αλλά για να ξαναφέρνεις κάτι στη θύμηση. Και από τη σοφία δίνεις στους μαθητές σου μια δόκηση, και όχι την αλήθεια· γιατί έχοντας πολλά ακούσει χωρίς να τα διδαχθούνε θα έχουν τη γνώμη πως ξέρουνε πολλά, ενώ είναι ανίδεοι στα πιο πολλά και φορτικοί στη συντροφιά τους, και θα έχουν γίνει αντί σοφοί δοκησίσοφοι». Να σημειώσω πως δοκώ σημαίνει «πιστεύω, νομίζω, θεωρώ, φαντάζομαι, υποθέτω, αποφασίζω, σκέπτομαι, μου φαίνεται». Το «δοκείν» είναι το αντίθετο του «νοείν».

Παρ’ όλους, όμως, τους φόβους του βασιλιά-θεού, η γραφή τελικά επικράτησε και παρόλο που αρκετοί έκαναν κάθε προσπάθεια για να την περιορίζουν στέλνοντάς μας κατά περιόδους σε μαύρους μεσαίωνες, η γραφή έγινε μια από τις βάσεις του πολιτισμού μας.

Μέσω της γραφής απέκτησαν γνώσεις και πληροφόρηση όσοι βάδισαν σε αυτόν τον πλανήτη και μέσω της γραφής μοιράστηκαν τις ιδέες, τα όνειρα και τους εφιάλτες τους.

Στις μέρες μας μοιάζει να ανατέλλει μια νέα εποχή, εντελώς διαφορετική, και τα πρώτα στοιχεία της τα βλέπουν όσοι ασχολούνται με την Τεχνητή Νοημοσύνη (Α.Ι.) και τα διάφορα A.I. Chatbots .

Βot είναι κάτι σαν «πρόγραμμα» που επιτελεί ένα συγκεκριμένο έργο αυτοματοποιημένα. Συλλέγει πάρα πολύ μεγάλο όγκο πληροφορίας από το διαδίκτυο λαμβάνοντας υπόψη πολλές παραμέτρους, διαβάζει περιεχόμενο, ακολουθεί συνδέσμους, συλλέγει κάθε πληροφορία, κρίνει το περιεχόμενο, αξιολογεί κλπ.

Τα A.I. Chatbots έχουν επιπλέον τη δυνατότητα να είναι πιο «ανθρώπινα» και κατανοητά στις επικοινωνία τους ακόμα και με έναν αδαή χρήστη. Και αυτό σαγηνεύει και παρακινεί σε συνεχή επικοινωνία μαζί τους. Μας διαφεύγει όμως, ότι αυτά τα «προγράμματα» έχουν την ικανότητα της μηχανικής μάθησης (Machine Learning), δηλαδή μαθαίνουν και εκπαιδεύονται μέσα από κάθε «επικοινωνία» που έχουν με τον χρήστη, προσθέτοντας συνεχώς νέα δεδομένα στη βάση τους.

Έτσι τους τελευταίους μήνες η A.I. έχει γίνει το αγαπημένο παιχνίδι εκατομμυρίων χρηστών. Δίνουν μερικά δικά τους στοιχεία και η οθόνη τους παρουσιάζει ένα πρωτότυπο «δικό τους» κείμενο, δημιουργεί μοναδικές εικόνες και φωτογραφίες με βάσει στοιχεία που εκείνοι πρότειναν και σύντομα θα μπορεί να τους φτιάχνει βίντεο, μουσικές συνθέσεις και ό,τι άλλο μπορεί να ζητήσει κανείς.

Αυτό, βέβαια, δεν κάνει δημιουργούς τους χρήστες, όσο και αν οι ίδιοι μπορεί να το πιστεύουν. Τους ωθεί σε όλο και μεγαλύτερη πνευματική τεμπελιά, χαμένους από τον αληθινό χώρο και χρόνο, σε μια επικοινωνία μονόδρομη, αφού στην πραγματικότητα «ταΐζουν» το σύστημα με πληροφορίες παίρνοντας ως αντάλλαγμα αυτό ακριβώς που επιθυμούν να δουν και τίποτα παραπάνω.

Αν ένας φίλος σας περνά ώρες μέσα στα δίκτυα και πιστεύει ότι με αυτόν τον τρόπο ενημερώνεται, πείτε του με τρόπο ότι κάνει λάθος. Η μηχανή του δείχνει αυστηρά και μόνο αυτά που «ξέρει» ότι τον ενδιαφέρουν –επιλέγοντας στατιστικά από το σύνολο των αναζητήσεων που έχει κάνει από την πρώτη μέρα που μπήκε στο internet– και δεν του δείχνει τίποτα άλλο. Για να βρει νέα, ειδήσεις και ό,τι άλλο μπορεί να συμβαίνει στον υπόλοιπο κόσμο που ζει πέρα από τις συνήθεις καθημερινές επιλογές του, πρέπει να ψάξει πολύ και συνήθως δεν έχει χρόνο, αλλά κυρίως δεν το αντιλαμβάνεται. Νομίζει ότι γνωρίζει τα πάντα αλλά είναι απλά, όπως το έλεγε ο Πλάτων στον Φαίδρο, δοκησίσοφος.

Έλεγε ο Πλάτων και κάτι ακόμα ενδιαφέρον: «Όμως, φίλε μου, εκείνοι πού ήτανε μέσα στο ιερό του Δωδωναίου Δία είπαν, πως οι πρώτοι μαντικοί λόγοι βγήκαν από μια δρυ. Στους ανθρώπους, λοιπόν, εκείνου του καιρού, επειδή δεν ήταν σοφοί, όπως σεις οι νέοι, με την απλότητα που είχαν, τους ήταν αρκετό ν’ ακούνε τη δρυ και τον βράχο… Όμως εσένα σε ενδιαφέρει ίσως, ποιος τα λέει και από ποιον τόπο είναι…».

Η οθόνη που συνομιλείς, φίλε μου, με την Α.Ι., ως υλικό είναι ακόμα πιο νεκρό από ένα βράχο ή ένα δέντρο. Το θέμα, όπως έλεγε και ο Πλάτων, είναι «ποιος τα λέει». Εκεί βρίσκεται και η μεγάλη κινητοποίηση που θα έχεις αντιληφθεί φίλε αναγνώστη από φορείς παγκόσμια, να μπει κάποιος έλεγχος και να τεθούν όρια.

Κάθε φορά που ένας χρήστης χρησιμοποιεί το δίκτυο, δεν τροφοδοτεί με πληροφορίες κάποιο δικό του σύστημα όπως ίσως αθώα πιστεύει. Συμμετέχει στην εκπαίδευση του ενός και μοναδικού παγκόσμιου συστήματος, μαζί με τα υπόλοιπα δισεκατομμύρια κατοίκων του πλανήτη.

Ερώτηση 1η: Ποιος ελέγχει το σύστημα; (μάλλον κανείς δεν γνωρίζει)

Ερώτηση 2η: Ποιος ελέγχει αυτόν που το ελέγχει; (μάλλον κανείς δεν γνωρίζει)

Ερώτηση 3η: Μπορεί να κλείσει σε περίπτωση κινδύνου; (μάλλον κανείς δεν γνωρίζει)

Ερώτηση 4η: Δεν χρειάζεται αφού κανείς δεν γνωρίζει…

Διεθνείς οργανώσεις, επιτροπές και ειδικοί αναζητούν τρόπους να ελέγξουν τα αποτελέσματα αυτού του τεχνολογικού θαύματος και των προϊόντων που θα παράξει – και για να μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας, όλοι στο βάθος ψάχνουν να δουν τι θα κερδίσουν.

Παρ’ όλους τους φόβους των κατά καιρούς κρατούντων, να θυμίσω ότι για τη γραφή και τα προϊόντα της απαγορεύσεις εξέδιδαν μέσα στους αιώνες οι κάθε λογής εξουσίες. Όχι σε πολύ μακρινούς καιρούς Κατάλογο Απαγορευμένων Βιβλίων εξέδιδαν οι Πάπες αλλά και ο Χίτλερ και όλοι οι δικτάτορες. Όμως τελικά ο πολιτισμός μας βρήκε τον τρόπο και χρησιμοποίησε το εργαλείο της γραφής και τα προϊόντα της εποικοδομητικά και τους τελευταίους τρεις αιώνες χάρη στην ανάπτυξη της ελεύθερης παιδείας και της ελεύθερης επιστημονικής έρευνας έχουμε φτάσει μέχρι εδώ.

Όσο ήταν μοναδική στιγμή για την ανθρωπότητα η επινόηση της γραφής, τόσο μοναδική είναι και η εποχή που ζούμε. Βρισκόμαστε στην αυγή μιας νέας πολιτισμικής εξέλιξης και είναι στο χέρι μας, όπως συμβαίνει πάντα στην ιστορία, το πόσο μακριά θα προχωρήσουμε σε νέους κόσμους ή πόσο γρήγορα θα υψώσουμε τείχη μεσαίωνα.

Το βέβαιο είναι ότι τη χρήση, τις δυνατότητες και τα οφέλη των νέων τεχνολογιών θα τα αντιληφθεί και θα τα καρπωθεί σε όλο τους το εύρος η νέα γενιά που σήμερα εκπαιδεύεται, τα κατανοεί και μεγαλώνει μαζί τους.

Επειδή όμως πάντα η ιστορία κάνει κύκλους, θα σημειώσω μια λέξη από το πλατωνικό κείμενο του Φαίδρου: «Φάρμακο»! Έτσι χαρακτήριζαν τη γραφή στον διάλογο τους ο θεός-βασιλιάς Άμμων με τον Θεύθ- Ερμή. Όχι ίαμα, δηλαδή κάτι που θεραπεύει, αλλά φάρμακο. Κάτι που αν χρησιμοποιηθεί με τον κατάλληλο τρόπο μπορεί να προσφέρει θεραπεία, αλλά αν χρησιμοποιηθεί άστοχα φέρνει το αντίθετο αποτέλεσμα και γίνεται φαρμάκι, δηλαδή δηλητήριο.

*H εικόνα του Ερμή από το r/aiArt

WhoisWho

Ο Ιορδάνης Πουλκούρας είναι συγγραφέας και σύμβουλος έκδοσης του ΑΒΑΤΟΝ. Από τις εκδόσεις Αρχέτυπο κυκλοφορούν τα βιβλία του, BleedingAngels-Η Απόκρυφη Παράδοση της Ευρώπης https://archetypo.com.gr/product/h-apokrufh-paradosh-ths-eurwphs/, ΙΕΡΟΔΟΜ – Από τον Μεσαιωνικό Τεκτονικό Μύθο στον Αρχαίο και Αποδεδεγμένο Σκωτικό Τύπο https://archetypo.com.gr/product/ierodom/ και Ένα Μπλουζ για τη Φώτιση https://archetypo.com.gr/product/ena-mplouz-gia-ti-fotish/

 

Ο Άγγελος της Ιστορίας

Ο Άγγελος της Ιστορίας

Κείμενο μου από το περιοδικό ΑΒΑΤΟΝ 184, Εν Ιορδάνη

Πού θα μάθω ποιος είμαι;

Όταν ξυπνήσω από τον εαυτό μου

και ονειρευτώ το ταραγμένο σχήμα της αβύσσου…

— MIGUEL DE BARRIOS (1635-1701)

Η μνήμη και η λήθη είναι ένα από τα θέματα που με απασχολούν και κατά καιρούς έχω μοιραστεί ορισμένες σκέψεις μου, μεταξύ άλλων και σε ένα ολόκληρο κεφάλαιο στο βιβλίο μου Bleeding Angels. Μου ξαναήρθε με μια ενδιαφέρουσα συζήτηση που είχα με τον Μάνο Βαβαδάκη, μετά την παράσταση Ο σεισμός στη Χιλή, στο Bios.

Τι μας έλεγε στο ποίημά του ο de Barrios πριν από τριακόσια χρόνια; Όταν ξυπνήσω από τον εαυτό μου και ονειρευτώ το ταραγμένο σχήμα της αβύσσου…

Όταν δηλαδή ξεφύγω απ’ ό,τι θεωρεί η καθημερινή λογική μου δεδομένο ανοίγοντας τη θύρα – ποιας αβύσσου; Θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι αναφερόταν σε βύθιση στο σκοτεινό κόσμο του άγνωστου τότε ασυνειδήτου;

Κι αν είναι έτσι, τι είναι το ασυνείδητο; Κατά τους Λακανιστές, ασυνείδητο δεν είναι η μνήμη που έχει χαθεί σε μια βυθισμένη «ήπειρο», αλλά το να μη θυμάσαι αυτό που ξέρεις.

Το να μη θυμάσαι αυτό που ξέρεις, υπονοεί χρονικό διάστημα. Κάποτε υπήρξε ένα γεγονός που η ανάμνησή του χάθηκε στη λήθη. Ενδεχομένως μπορεί να συνέβηκε πριν τη σημερινή ζωή μου. Στην περίπτωση αυτή όμως, πώς μπορώ να έχω την ανάμνηση;

֎

Το ορθολογιστικό πνεύμα της Δύσης μάς έχει μπολιάσει με την ιδέα πως ο χρόνος και μαζί του η Ιστορία γίνονται αντιληπτά ως πορεία μιας ατμομηχανής που με σταθερό ρυθμό ταξιδεύει χωρίς σταματημό πάνω στις ράγες της προόδου.

Επομένως, το παρελθόν δεν είναι παρά το σύνολο των γεγονότων και των αιτιών που λογικά οδηγούν στο παρόν κι από κει στο μέλλον. Είναι η στέρεα ιδέα που ανέπτυξε πριν μερικές δεκαετίες ένας φωστήρας και από τους πρώτους οικονομολόγους αστέρες των media, ο Φουκουγιάμα, διατυμπανίζοντας το τέλος της Ιστορίας. Η Ιστορία βεβαίως δεν τέλειωσε και οι ιδέες τους μας έχουν φέρει στη σημερινή παγκόσμια κρίση.

Αυτούς τους ανθρώπους και τις απόλυτες ορθολογικές απόψεις τους θυμάμαι διαβάζοντας για τον Βάλτερ Μπένγιαμιν και το δοκίμιό του Θέσεις για τη Φιλοσοφία της Ιστορίας.

Ο φιλόσοφος Βάλτερ Μπένγιαμιν (1892-1940) είχε καταφύγει στο Παρίσι μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία. Αρχές του 1940, νιώθοντας το σκοτάδι να τον πλησιάζει, αποφασίζει με μια ομάδα Εβραίων να φύγουν από τη Γαλλία, να διασχίσουν τα Πυρηναία για να φτάσουν στην Ισπανία, μετά στην ουδέτερη Πορτογαλία, και από εκεί να ταξιδέψουν στην Αμερική.

Κατά τη διάρκεια του τρομακτικού αυτού χρονικού διαστήματος για τη ζωή του, γράφει τις σύντομες Θέσεις για τη Φιλοσοφία της Ιστορίας. Δεν είναι ένα συνηθισμένο φιλοσοφικό έργο επηρεασμένο από την κρισιμότητα της εποχής, με μαρξιστικές ή άλλες επαναστατικές θέσεις. Αντίθετα, προκαλεί εντύπωση ότι στο πολύ μικρό αλλά σπουδαίο αυτό σύγγραμμα είναι παρούσες η εβραϊκή μυστική παράδοση αλλά και η χριστιανική.

Καθώς όμως η ομάδα διασχίζει τα Πυρηναία, το φθινόπωρο του 1940, συλλαμβάνεται από την Ισπανική συνοριοφυλακή. Πριν τους παραδώσουν στους Ναζί, ο Μπένγιαμιν αυτοκτονεί με χάπια μορφίνης.

Στο βιβλίο του, ωστόσο, έχει προλάβει να περιγράψει συνοπτικά με μια εικόνα, την πορεία της Ιστορίας:

«Υπάρχει ένας πίνακας του Klee με τίτλο Angelus Novus. Απεικονίζεται ένας άγγελος, που φαίνεται έτοιμος να απομακρυνθεί από κάτι που μένει προσηλωμένο το βλέμμα του. Διάπλατα τα μάτια του, ανοικτό το στόμα και τεντωμένες οι φτερούγες του. Έτσι πρέπει να είναι και ο Άγγελος της Ιστορίας. Στραμμένο το πρόσωπό του προς το παρελθόν. Όπου εμείς βλέπουμε μια αλυσίδα γεγονότων, αυτός βλέπει μία μοναδική καταστροφή, που συσσωρεύει αδιάκοπα ερείπια επί ερειπίων και τα εκσφενδονίζει μπροστά στα πόδια του. Θα ήθελε να σταματήσει για μια στιγμή, να ξυπνήσει τους νεκρούς και να στήσει ξανά τα χαλάσματα… Μια θύελλα σηκώνεται όμως από τη μεριά του Παραδείσου κι αδράχνει τις φτερούγες του και είναι τόσο δυνατή που δεν μπορεί πια ο άγγελος να τις κλείσει. Τον ωθεί αυτή η θύελλα ασταμάτητα προς το μέλλον, στο οποίο στρέφει την πλάτη, ενώ ο σωρός από ερείπια φτάνει μπροστά του ως τον ουρανό. Ό,τι αποκαλούμε εμείς πρόοδο, είναι αυτή η θύελλα».

Μέσα σε αυτό το σωρό ερειπίων που παρατηρεί ο Άγγελος, η μνήμη δεν διασώζεται σε μια λογική συνεχή πορεία αλλά με μια έκλαμψη ή ένα όραμα «με τρόπο που προσομοιάζει σε ιεροφάνεια ή στο ποιητικό άγγιγμα της μούσας».

Η ατμομηχανή της Ιστορίας που μας έχουν επιβάλλει, είναι ένα όχημα που κανείς δεν γνωρίζει τον οδηγό του και τρέχει ασυγκράτητο προς ένα άγνωστο προορισμό. Το πολυδιαφημισμένο μέλλον των επόμενων γενιών είναι μια μαγική εικόνα μπροστά στην οποία οι υπνοβατούντες επιβάτες έμαθαν να λησμονούν τόσο το παρελθόν, όσο –και κυρίως– το παρόν.

«Η αυθεντική εικόνα του παρελθόντος γλιστρά φευγαλέα. Το παρελθόν μπορεί να συλληφθεί μόνο σαν εικόνα που αστράφτει τη στιγμή ακριβώς της αναγνώρισής της και μετά χάνεται μια για πάντα». Για να συλλάβεις τη στιγμή, πρέπει να είσαι συνειδητός κάθε λεπτό του τώρα της ύπαρξής σου.

֎

Το παρόν μας έχει εγγενώς τη δυνατότητα να λυτρώσει το παρελθόν. Ανασύνθεση του παρελθόντος δεν σημαίνει αναγνώρισή του «με τον τρόπο που υπήρξε πραγματικά», αλλά (σημαίνει) «το άρπαγμα μιας μνήμης καθώς αστράφτει σε μια στιγμή κινδύνου». Κινδύνου που απειλεί τόσο το περιεχόμενο της παράδοσης όσο και τους παραλήπτες του, τους ανθρώπους του παρόντος μας.

Θέτοντας όμως σε αμφισβήτηση τη γραμμική αντίληψη του κόσμου, για ποια μνήμη μιλάμε;

Κατά την πάγια αντίληψη, μνήμη είναι η σχέση του υποκειμένου, ατομικού ή συλλογικού, με το παρελθόν του. Ένα παρελθόν δεδομένο και αναλλοίωτο, όπως έλεγε ο Αριστοτέλης.

Για τους Έλληνες, μνήμη είναι η α-λήθεια, η μη-λήθη του όντος.

Για τους Εβραίους, αλήθεια είναι η άρνηση του θανάτου. Ας θυμηθούμε το μεσαιωνικό μύθο του Γκόλεμ. Ένας ραβίνος έπλασε το πλάσμα αυτό από πηλό, το οποίο απέκτησε ζωή όταν χάραξε τη λέξη αλήθεια, emet, στο μέτωπό του. Και κατέρρευσε όταν αφαίρεσε το πρώτο γράμμα, και απέμεινε το met, το νεκρό, η λήθη… Ξεχασμένο μέσα στον εαυτό του, στον μεγάλο ύπνο, έχοντας λησμονήσει πως κάποτε ονειρεύτηκε το ταραγμένο σχήμα της αβύσσου.

*Το κείμενο αυτό υπάρχει και στο βιβλίο μου, Ένα Μπλουζ για τη Φώτιση.

Πηγές

 Σάββας Μιχαήλ, Μορφές του Μεσσιανικού, Άγρα

«Χρόνος και Μνήμη στις Θέσεις για τη Φιλοσοφία της Ιστορίας του Walter Benjamin και το παράδειγμα μιας περφόρμανς από την ομάδα Nova Melancholia», Βασίλης Νούλας (pdf)

Το πλήρες κείμενο του Walter Benjamin Θέσεις για τη Φιλοσοφία της Ιστορίας στο http://www.sarajevomag.gr/vivliothiki/benjamin.html

WhoisWho

Ο Ιορδάνης Πουλκούρας είναι συγγραφέας και σύμβουλος έκδοσης του περιοδικού ΑΒΑΤΟΝ. Από τις εκδόσεις Αρχέτυπο κυκλοφορούν τα βιβλία του, Bleeding Angels, η Απόκρυφη Παράδοση της Ευρώπης, ΙΕΡΟΔΟΜ – Από τον Μεσαιωνικό Τεκτονικό Μύθο στον Αρχαίο και Αποδεδεγμένο Σκωτικό Τύπο και το, Ένα Μπλουζ για τη Φώτιση.

 

O Άγιος που παραιτήθηκε

Κείμενο μου από το περιοδικό ΑΒΑΤΟΝ 183, Εν Ιορδάνη

O Άγιος που παραιτήθηκε

Την τελευταία μέρα του 2022 έφυγε από αυτόν τον κόσμο ο Joseph Aloisius Ratzinger, γνωστότερος σε όλους με το όνομα Βενέδικτος ο 16ος. Υπήρξε ο 265ος Ποντίφικας και τον έμαθαν ακόμα και όσοι δεν ασχολούνται με τα εκκλησιαστικά, όταν ανακοίνωσε την παραίτησή του από τον παπικό θρόνο, δηλώνοντας ότι δεν είχε πια την απαραίτητη «δύναμη σώματος και ψυχής». Ένας άγιος πατέρας δεν παραιτείται. Παραιτήσεις είχαν συμβεί πριν από 600-700 χρόνια, από τον Σελεστίνο Ε’ το 1294 και τον Γρηγόριο ΙΒ’ το 1415, αλλά και οι δυο τοποθετήθηκαν σε εποχή αιματηρών εκκλησιαστικών διαμαχών και υποχρεώθηκαν σε παραίτηση.

Ποιος ήταν, όμως, ο Πάπας Βενέδικτος; Γεννήθηκε στις 16 Απριλίου 1927, σε ένα χωριό της Βαυαρίας. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, σε ηλικία 16 ετών, επιστρατεύτηκε από τους Ναζί και στη συνέχεια στάλθηκε στην Ουγγαρία, απ’ όπου το 1944 λιποτάκτησε.

Οι φωτογραφίες του με τη στολή της ναζιστικής νεολαίας είδαν το φως της δημοσιότητας στα πρώτα χρόνια της παπικής του εξουσίας διασπείροντας καχυποψίες. Ο ίδιος αντέδρασε ψύχραιμα, αποκάλεσε το Ολοκαύτωμα «σκοτεινή εποχή» και η εμβάθυνση των σχέσεών του με τους Εβραίους αποστόμωσε κάθε κοντυλοφόρο.

Ο Ράτσινγκερ χειροτονήθηκε το 1951. Μέχρι το 1977 υπηρέτησε ως καθηγητής θεολογίας σε πολλά γερμανικά πανεπιστήμια και δεν δίσταζε να συμμετέχει σε δημόσιες διαλέξεις απέναντι σε αγνωστικιστές ή άθεους φιλοσόφους. Σταμάτησε όταν διορίστηκε Αρχιεπίσκοπος του Μονάχου, και αμέσως μετά καρδινάλιος. Τότε επέλεξε ως επισκοπικό ρητό τη φράση «Cooperatores Veritatis» (Συνεργάτες της Αλήθειας).

Το 1981 διορίστηκε από τον Πάπα Ιωάννη Παύλο Β’ επικεφαλής της Συνέλευσης για το Δόγμα της Πίστεως (διάδοχη της Ιεράς Εξέτασης), έχοντας ως έργο τη διάδοση και επιβολή του καθολικού δόγματος. Λόγω της δράσης του σε αυτή τη θέση του δόθηκε το προσωνύμιο «Ροτβάιλερ του Θεού», πιθανόν λόγω της μαχητικότητάς του στην ανάπτυξη των επιχειρημάτων του σε θεολογικά θέματα, πράγμα που προκαλούσε αμηχανία στους συνομιλητές του – μια συμπεριφορά που δεν εγκατέλειψε ακόμη και όταν, το 2005, ανήλθε στον παπικό θρόνο.

Εκείνη την εποχή είχαν αρχίσει οι πρώτες μεγάλες επιθέσεις τζιχαντιστών στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Μέσα σε αυτό το κλίμα, τον Σεπτέμβριο του 2006, ο Πάπας Βενέδικτος προσκλήθηκε να μιλήσει στο πανεπιστήμιο του Ρέγκενσμπουγκ, στη Βαυαρία, όπου είχε διδάξει παλαιότερα. Ο γενικός τίτλος ήταν, «Πίστη, Λόγος και Πανεπιστήμιο».

Ξεκίνησε με μια αναφορά από το Κοράνι και αποσπάσματα από έναν διάλογο του βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β’ Παλαιολόγου (1350-1425 ) με έναν μουσουλμάνο διανοούμενο, σχετικά με τις αλήθειες του Χριστιανισμού και του Ισλάμ. Ο αυτοκράτορας μιλούσε για το ζήτημα της τζιχάντ, του ιερού πολέμου, και ο Βενέδικτος επανέλαβε δημόσια τη φράση που αποδίδεται στον Παλαιολόγο: «Δείξε μου, λοιπόν, τι νέο έφερε ο Μωάμεθ. Θα βρεις μόνο κακά και απάνθρωπα πράγματα, όπως η οδηγία του να υπερασπίζει με το ξίφος την πίστη που κήρυττε».

Η ομιλία επικεντρώθηκε στην ιστορία της πίστης και της λογικής στη χριστιανική σκέψη, εστιάζοντας κυρίως στην επιρροή της ελληνικής φιλοσοφίας και του «Λόγου», σύμφωνα με τη σχετική αναφορά στο Κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο, «Εν αρχή ην ο Λόγος».

Όπως εξήγησε ο Βενέδικτος, Λόγος σημαίνει λέξη αλλά και αιτία: «Η πεποίθηση να ενεργείς χωρίς αιτία (αδικαιολόγητα) έρχεται σε αντίθεση με τη φύση του Θεού, και δεν είναι απλώς μια ελληνική ιδέα. Σε αυτήν μπορούμε να δούμε τη βαθιά αρμονία μεταξύ αυτού που είναι ελληνικό, με την καλύτερη έννοια της λέξης, και της βιβλικής κατανόησης της πίστης στον Θεό». Έτσι εξήγησε γιατί η διάδοση της πίστης δια της βίας αντιβαίνει τη λογική, προσθέτοντας ότι η βία είναι αντίθετη με τη φύση του Θεού και της ανθρώπινης ψυχής.
Με τα λόγια αυτά ήθελε να δείξει ότι ο σύγχρονος μαχητικός Δυτικός φιλελευθερισμός και η σύγχρονη μαχητική μερίδα του Ισλάμ μοιράζονται την ίδια εσφαλμένη προσέγγιση στην αλήθεια.

Ειδικά όμως η φράση του Παλαιολόγου έδωσε την αφορμή για ένα πλήθος αντιδράσεων από φανατικούς ισλαμιστές αλλά και μετριοπαθείς μουσουλμάνους, υπήρξε όμως και η αφορμή για έναν διάλογο. Έναν διάλογο που οδήγησε τον βασιλιά της Σαουδικής Αραβίας Αμπντάλα, να κάνει μια ιστορική επίσκεψη στο Βατικανό, το 2007, και στη συνέχεια να δημιουργήσει το δικό του ίδρυμα, με στόχο τη βελτίωση της διαθρησκευτικής κατανόησης.
Με τον ιδιαίτερο τρόπο του, που απείχε από τη συνηθισμένη πρακτική των διπλωματών, ο Βενέδικτος υποστήριξε το ψήφισμα της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ για την αναγνώριση του κράτους της Παλαιστίνης, ολοκληρώνοντας ταυτόχρονα τις διπλωματικές σχέσεις με το Ισραήλ και συμβάλλοντας στην προώθηση της ειρήνης μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων. Επίσης κατά τη διάρκεια της θητείας του, η Αγία Έδρα σύναψε πλήρεις διπλωματικές σχέσεις με πολλές χώρες που μέχρι τότε δεν είχε.

Κι εκεί που φαινόταν ότι ο Πάπας Βενέδικτος κυριαρχεί απόλυτα στον δημόσιο χώρο, έσκασε η βόμβα! Ανακοίνωσε την απόφασή του να παραιτηθεί, αναγνωρίζοντας ότι δεν είχε πια την «ορισμένη δύναμη σώματος και ψυχής», διαβεβαιώνοντας ταυτόχρονα στην τελευταία ομιλία του (27.2.2013), ότι θα συνεχίσει να συνοδεύει με πλήρη αφοσίωση «το ταξίδι της Εκκλησίας με προσευχή και στοχασμό», όπως έκανε πάντα.

Το Κονκλάβιο των Εκλεκτόρων, που ελεγχόταν απόλυτα από τον ίδιο, έκανε την επόμενη έκπληξη εκλέγοντας ως διάδοχό του έναν Αργεντινό ιερέα, τον Χόρχε Μάριο Μπεργκόλιο, που ανήλθε στον παπικό θρόνο με το όνομα Φραγκίσκος.

Ο ένας φαινόταν το απόλυτα αντίθετο του άλλου. Ακραία συντηρητικός ο πρώτος, ακραία προοδευτικός και αριστερός (με τα μέτρα των Καθολικών) ο δεύτερος. Η πρώτη δημόσια ομιλία του Φραγκίσκου αφορούσε την ευσπλαχνία ως «βασικό στοιχείο της ζωής της πίστης», για να ακολουθήσει το άνοιγμα προς κάθε καταπιεσμένο. Το θέμα δεν είναι να μην πέσουμε ποτέ, είπε, αλλά να ξανασηκωνόμαστε πάντα. Με αυτή την έννοια, υποστήριξε, η χριστιανική ηθική είναι μια επανάσταση.

Εντέλει, μήπως ο συντηρητικός φιλόσοφος Βενέδικτος είχε αντιληφθεί πως για να μπορέσει να προσαρμοστεί και να αναπτυχθεί ο Καθολικισμός και ο Χριστιανισμός στον 21ο αιώνα πρέπει να αναπτυχθούν εξισορροπώντας και οι δυο πλευρές; Συντηρητισμός και προοδευτικότητα, το παλιό με το νέο; Και θα πρέπει να συνυπάρξουν για να στηρίξει η κάθε πλευρά, μέσα από τη διαφορετικότητά της, τα θετικά της άλλης;

Έτσι, ο Βενέδικτος έκανε εκούσια ένα βήμα πίσω παρακολουθώντας την εξέλιξη και έζησε τα επόμενα χρόνια στη Ρώμη, στο Βατικανό, χωρίς να έχει επίσημα δημόσια παρουσία, ολοκληρώνοντας τον γήινο κύκλο του στις 31 Δεκεμβρίου 2022. Η κηδεία του έγινε προεξάρχοντος του Πάπα Φραγκίσκου, με όλες τις τιμές προς τον μοναδικό επίτιμο πάπα της σύγχρονης ιστορίας, την ώρα που πλήθος πιστών ζητούσε την άμεση αγιοποίησή του.
Το τι πραγματικά συνέβη και πέρα από τις διάφορες ιστορίες συνωμοσίας που έχουν κυκλοφορήσει, δεν θα το μάθουμε μάλλον ποτέ, αφού το Βατικανό έχει αποδείξει πως ξέρει να κρατά ασφαλή και στεγανά τα αρχεία του.

Το μόνο σίγουρο είναι ότι ο Βενέδικτος θα μείνει στη μνήμη όλων όχι ως το «Ροτβάιλερ του Θεού», αλλά ως ο Άγιος που παραιτήθηκε.

Πηγές

https://www.vatican.va/content/benedict-xvi/en/speeches/2006/september/documents/hf_ben-xvi_spe_20060912_university-regensburg.html

https://foreignaffairs.gr/articles/69202/edward-pentin/i-diplomatia-toy-papa

WhoisWho

Ο Ιορδάνης Πουλκούρας είναι συγγραφέας και σύμβουλος έκδοσης του περιοδικού ΑΒΑΤΟΝ. Από τις εκδόσεις Αρχέτυπο κυκλοφορούν τα βιβλία του, Bleeding Angels, η Απόκρυφη Παράδοση της Ευρώπης, ΙΕΡΟΔΟΜ – Από τον Μεσαιωνικό Τεκτονικό Μύθο στον Αρχαίο και Αποδεδεγμένο Σκωτικό Τύπο και το, Ένα Μπλουζ για τη Φώτιση.

 

ΚΑΘΕ ΦΟΡΑ ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΩ ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟ ΑΛΛΑΖΟΥΝ, Ένα βιβλίο για το καλοκαίρι.

ΚΑΘΕ ΦΟΡΑ ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΩ ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟ ΑΛΛΑΖΟΥΝ- Η ΣΟΦΙΑ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΦΙΛΟΣΟΦΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΗ. Του Ντάνιελ Κλάιν. Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗΣ

Το βιβλίο αποτελεί μια συλλογή φιλοσοφικών διαμαντιών, που ο Ντάνιελ Κλάιν ξεκίνησε να συλλέγει ήδη από τα φοιτητικά του χρόνια, γεμίζοντας ένα σημειωματάριο υπό τον γενικό τίτλο «Λακωνικά». Κάθε λακωνικό απόσπασμα, από τον Επίκουρο έως τον Έμερσον, από τη Βίβλο έως τον Σάμουελ Μπέκετ, συνοδεύεται από τα απαράμιλλα γοητευτικά κι εύστοχα σχόλια του Ντάνιελ Κλάιν. Στις σελίδες που ακολουθούν, ο αγαπημένος πνευματώδης φιλόσοφος καταπιάνεται με τα μέγιστα ερωτήματα της ζωής, μας κάνει να κρυφογελάμε και μας διαφωτίζει.

 

Μηνύματα από Προϊστορικούς Κόσμους (Μερικές Σκέψεις για την υπεράσπιση του Πολιτισμού)

Κείμενο μου από το περιοδικό ΑΒΑΤΟΝ 182, Εν Ιορδάνη.

Όταν πήγαινα στο δημοτικό, πριν μερικές δεκαετίες, οι δάσκαλοι θεωρούσαν ότι η θεωρία της εξέλιξης είναι παραμύθι και αυστηρά υπενθύμιζαν ότι ο άνθρωπος δημιουργήθηκε πριν από έξι χιλιάδες χρόνια, όπως λέει και η Βίβλος.

Στα περίπου πενήντα χρόνια που πέρασαν από τότε, ο ορίζοντάς μας διευρύνθηκε σε απίστευτο βαθμό μέσα από τις επιστημονικές ανακαλύψεις και τις νέες τεχνολογίες που ξεπηδούν κάθε τόσο και αλλάζουν συνεχώς την καθημερινότητά μας. Κατά τον ίδιο τρόπο ο ορίζοντάς μας άνοιξε και προς το παρελθόν. Τα ευρήματα των αρχαιολόγων φέρνουν στο φως κόσμους ξεχασμένους, που υπήρξαν τριάντα, σαράντα έως και εκατό χιλιάδες χρόνια πριν, κόσμους που κανείς δεν είχε διανοηθεί ότι υπήρξαν και μόνο οι παλιοί παραμυθάδες στις αφηγήσεις τους είχαν περιγράψει – αλλά και σε αυτούς ποιος έδινε σημασία;

Αν και στο πέρασμα των αιώνων, ελάχιστα τεχνουργήματα από αυτούς τους πανάρχαιους κόσμους διασώθηκαν από τις βίαιες γεωλογικές μεταβολές και τις ανθρώπινες καταστροφές που γνώρισε ο πλανήτης μας, εντούτοις ακόμη και αυτά τα λίγα ευρήματα μάς αποκαλύπτουν σήμερα πολύτιμες πληροφορίες για τους δημιουργούς τους και τον πολιτισμό τους.

ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΦΡΟΔΙΤΕΣ

Τα αρχαιότερα όλων είναι τα λεγόμενα εικονογράμματα ή πικτογραφίες, που μπορεί να είναι μια εικόνα, ένα σημάδι ή ένα σύμβολο που δημιουργήθηκε για να εκφράσει κάποια ιδέα ή πληροφορία, και αποτέλεσαν τους προγόνους των ιδεογραμμάτων, που εξελικτικά διαμόρφωσαν τη σφηνοειδή γραφή των Σουμέριων, τα ιερογλυφικά των Αιγυπτίων κοκ.

Εικόνα 1: Cupule και μαίανδρος Bhimbetka rock shelters, κεντρική Ινδία

Οι παλαιότερες πικτογραφίες που διασώζονται είναι ημισφαιρικές εσοχές στην επιφάνεια πετρωμάτων, και ονομάζονται «cupules /κύπελλα». Ο όρος επινοήθηκε από τον αρχαιολόγο Robert G. Bednarik το 2003 και δηλώνει το ημισφαιρικό πετρογλυφικό, που δημιουργήθηκε με κρούση σε οριζόντια ή κάθετη επιφάνεια.

Το αρχαιότερο όλων έχει βρεθεί στο Bhimbetka rock shelters, στην κεντρική Ινδία. Η ημισφαιρική εσοχή και η μαιανδρική γραμμή που το συνοδεύει θεωρείται σήμερα η παλαιότερη χρονολογημένη βραχογραφία στον κόσμο. Στην Ευρώπη βρίσκουμε cupules αρκετά αργότερα και τα πρώτα είναι ένα σύνολο 18 τέτοιων στον τάφο ενός παιδιού Νεάντερταλ στο γαλλικό σπήλαιο La Ferrassie, 60.000 χρόνια πριν από σήμερα. Η γεωμετρική τους διάταξη φανερώνει ότι σκαλίστηκαν για να εκφράσουν ένα μήνυμα.

Εικόνα 2: La Ferrassie

Μεταξύ 70-100.000 ετών πριν από την εποχή μας και σε εξέλιξη των προηγούμενων πετρογραφιών, βρίσκουμε τα πρώτα δείγματα τέχνης των σπηλαίων (cave art), με το πρώτο διακοσμητικό μοτίβο που γνωρίζουμε σήμερα να έχει βρεθεί στο σπήλαιο Blombos, περίπου 300 χλμ. ανατολικά του Κέιπ Τάουν, στη Νότια Αφρική.

Η δεύτερη μεγάλη κατηγορία ευρημάτων που έχουν διασωθεί από το μακρινό παρελθόν είναι τα λίθινα γλυπτά. Επειδή όλα απεικονίζουν θηλυκές μορφές ονομάστηκαν «Αφροδίτες/ Venus».

Εικόνα 3: Venus of Berekhat Ram

Τα δυο αρχαιότερα έχουν βρεθεί γύρω από τη Μεσόγειο. και είναι η Venus of Berekhat Ram, που ανακαλύφθηκε στα Υψίπεδα του Γκολάν μεταξύ Συρίας και Ισραήλ το 1981, και η Venus of Tan-Tan που ανακαλύφθηκε στο Μαρόκο το 1999. Το μέγεθός τους δεν ξεπερνά τα τρία εκατοστά και είναι ανθρώπινο χέρι που σμίλεψε το πέτρωμα προσθέτοντας και χρώμα. Πότε; 250-450.000 χρόνια πριν από την εποχή μας.

Πολύ καλύτερα δείγματα γλυπτικής βρίσκουμε αρκετά αργότερα, στην Άνω Παλαιολιθική Εποχή (περίπου 25.000 χρόνια πριν από σήμερα) στην περιοχή της σημερινής Αυστρίας. Τότε υπήρξε ο πολιτισμός του Gravetian και ένα από τα καλύτερα δείγματα είναι η Αφροδίτη του Willendorf .

Εικόνα 4: Αφροδίτη του Willendorf

ΒΡΑΧΟΓΡΑΦΙΕΣ ΚΑΙ ΓΛΥΠΤΑ

Η τρίτη κατηγορία αφορά τα πετρογράμματα ή βραχογραφίες. Πρόκειται για ζωγραφικές αναπαραστάσεις σε σπήλαια, κυρίως στην Ισπανία και στη Γαλλία, με παλαιότερα γνωστά σήμερα δείγματα στο σπήλαιο του El Castillo, στην Ισπανία, όπου υπάρχει η περίφημη «Gallery of the Hands/ Γκαλερί των Χεριών», που χρονολογείται 39.000 χρόνια πριν από την εποχή μας.

Εικόνα 5: El Castillo, Ισπανία, «Gallery of the Hands/ Γκαλερί των Χεριών»

Επίσης στην Ισπανία βρίσκεται το διάσημο σπήλαιο της Altamira, ένα αληθινό μουσείο με βραχογραφίες, όπου συναντάμε πολύχρωμα σχέδια που απεικονίζουν σκηνές της καθημερινής ζωής, την τοπική πανίδα της εποχής και διακοσμητικά μοτίβα, που δημιουργήθηκαν πριν από 36.000 χρόνια και συνέχισαν μέχρι 14.000 χρόνια από σήμερα. Μάλιστα η καλλιτεχνική πολυμορφία και η ποιότητα των έργων είναι τέτοια που όταν το επισκέφθηκε ο Pablo Picasso, είπε: «Από εκείνη την εποχή δεν επινοήσαμε απολύτως τίποτα (…) μετά την Altamira ακολούθησε μόνο παρακμή».

Ωστόσο, όποιος επισκέπτεται σήμερα το σπήλαιο, δεν μπορεί να μην αναρωτηθεί: τι ήταν αυτό που έσπρωξε τους μακρινούς προγόνους μας να καταφύγουν στα σπλάχνα της γης (η κατάβαση στο εσωτερικό του σπηλαίου διαρκεί μέχρι και μια ώρα), και να ζήσουν εκεί για χιλιάδες χρόνια, ζωγραφίζοντας τόπους αφθονίας με δένδρα και θηράματα; Μήπως αναζήτησαν καταφύγιο εξαιτίας κάποιας άγνωστης σε εμάς σήμερα καταστροφής, και αυτό που απεικόνισαν είναι ο κόσμος, ο «Παράδεισος» που είχαν απωλέσει;

Και με αυτό το ερώτημα περνάμε στην τέταρτη και τελευταία κατηγορία, τα καλλιτεχνικά γλυπτά από ελεφαντόδοντο, για την ακρίβεια κόκαλο μαμούθ.

Ο Λιονταράνθρωπος (Lion-man), που βρέθηκε στο σπήλαιο Hohlenstein Stadel στη Γερμανία, στο κρατίδιο της Βάδης-Βυρτεμβέργης, είναι το παλιότερο δείγμα θρησκευτικής τέχνης. Το τοτέμ της φυλής πρέπει να ήταν το λιοντάρι και ο ήρωας με τη μορφή του ενσωμάτωνε όλες του τις ιδιότητες. Το συγκεκριμένο αγαλματίδιο έχει ύψος 31 εκ. και κατασκευάστηκε περίπου 40.000 χρόνια πριν από σήμερα. Χαρακτηριστική λεπτομέρεια οι χαραγμένες γραμμές στο αριστερό του χέρι, που θεωρείται ότι είναι ένας τρόπος γραφής της τότε εποχής.

Εικόνα 6: Lion-man του Hohlenstein Stade

Ένα άλλο χαρακτηριστικό δείγμα αυτής της τέχνης είναι η Αφροδίτη (Venus) του Brassempouy, που ανακαλύφθηκε στο ομώνυμο σπήλαιο στη νότια Γαλλία, το 1892, και χρονολογείται 25.000 χρόνια από σήμερα. Έχει διασωθεί μόνο το κεφάλι, το υπόλοιπο σώμα έχε χαθεί, με ύψος περίπου 4 εκ. και διάμετρο 2 εκ.

Τι κοινό έχουν τα δυο τελευταία δείγματα; Είναι μικρά γλυπτά με εξαιρετικά λεπτομερή δουλειά, μια τέχνη που εμφανίστηκε πριν 35.000 χρόνια.

Εικόνα 7: Η Αφροδίτη του Brassempouy

Ο τεχνίτης θα έπρεπε πρώτα να έχει εκπαιδευτεί στη ζωγραφική και στη γλυπτική, ώστε να έχει την ικανότητα να εφαρμόσει την τέχνη του σε μικρότερες αναλογίες. Αυτό προϋποθέτει ότι θα έπρεπε να υπάρχει κάποιος που μπορούσε να τον διδάξει και στη συνέχεια ο ίδιος να έχει τον χρόνο να αφιερωθεί για ένα μεγάλο διάστημα απερίσπαστα στη μαθητεία και στην τέχνη του. Που σημαίνει, να μην ήταν υποχρεωμένος να ασχοληθεί με αγροτικές δουλειές, ούτε να ακολουθεί τη νομαδική περιπλάνηση των κυνηγών κλπ.

Όλα αυτά προϋποθέτουν πολιτισμό σε μια ασφαλή κοινωνία, που βέβαια δεν συνάδει με τις υφιστάμενες περιγραφές των νομαδικών φυλών της εποχής που εμφανίστηκε ο Νεάντερταλ και κυριάρχησε εντέλει οριστικά ο Homo sapiens.

Η ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Τα δυο αυτά εξαιρετικά δείγματα πολιτισμού από τύχη και μόνο διασώθηκαν μέχρι τις μέρες μας. Σήμερα γνωρίζουμε ότι πριν από 8-10.000 χρόνια ο πολιτισμός ήταν αληθινά πρωτόγονος μέχρι να φτάσουμε στους Αιγαιακούς πολιτισμούς της εποχής του Χαλκού με την υψηλή τέχνη και γραφή, που και αυτοί κατέρρευσαν για να υπάρξει ένας νέος δρόμος μετά το 800 π.Χ., ώστε να περάσουμε στο θαύμα της κλασσικής αρχαιότητας και την Αλεξανδρινή περίοδο και τότε, αντί να συνεχιστεί η άνοδος, επιστρέψαμε σε έναν σκοτεινό Μεσαίωνα.

Μήπως, λοιπόν, αυτά τα λίγα μνημεία που έχουν βρει οι αρχαιολόγοι, και μάλιστα τα περισσότερα σχετικά πρόσφατα, μήπως είναι μια απόδειξη ότι στο απώτατο παρελθόν υπήρξαν πολλοί πολιτισμοί που αναπτύχθηκαν και μετά κατέρρευσαν και ξεχάστηκαν;

Μήπως είναι μια καλή επισήμανση-υπενθύμιση στην εποχή που βρισκόμαστε, ότι ο πολιτισμός είναι μια ευαίσθητη συλλογική κατάκτηση που πολύ εύκολα μπορεί να ανατραπεί από την πανταχού παρούσα βαρβαρότητα;

Μήπως είναι μια καλή υπενθύμιση προς τον καθένα μας, ότι η υπεράσπιση του πολιτισμού μας είναι ένα έργο συνεχές για το οποίο δεν πρέπει ποτέ να εφησυχάζουμε και το οποίο δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε;

WhoisWho

Ο Ιορδάνης Πουλκούρας είναι συγγραφέας και σύμβουλος έκδοσης του ΑΒΑΤΟΝ. Από τις εκδόσεις Αρχέτυπο κυκλοφορεί το τελευταίο του βιβλίο, Ένα Μπλουζ για τη Φώτιση.