(Παρασκευή 15 Μαΐου 2009)

Καλησπέρα,

Θεωρώ μεγάλη μου τιμή που βρίσκομαι σε αυτό το βήμα απόψε προσκεκλημένος από την αρχαία εταιρία σας, την Θεοσοφική Εταιρία που υπό την καθοδήγηση της κας Μπλαβατσκι από τον 19ο αιώνα άλλαξε την γνώση και τη γνώμη ολόκληρου του πλανήτη για το εσώτερο, το απόκρυφο και τον πνευματικό δρόμο.

Θα ήταν λοιπόν ανόητο εκ μέρους μου να προσπαθήσω να μιλήσω για εσωτερισμό η πνευματικότητα, μονοπάτια που τα γνωρίζεται άριστα και ασκήστε συνεχώς ενώ εγώ κατέχω μια επιφανειακή εγκυκλοπαιδική πληροφόρηση.

Μπορώ όμως να δοκιμάσω να βάλω σε μια σειρά κάποιες σκέψεις μου και ίσως έτσι να προτείνω μερικές αφορμές για εποικοδομητική κουβέντα.

Τάφος και Θέατρο!

Όσοι έχουν παρακολουθήσει θρησκευτικές ιεροπραξίες η και μυητικές τελετές οποιασδήποτε καταγωγής ή παράδοσης δεν μπορεί παρά να έχουν παρατηρήσεις τα δυο αυτά σημεία. Πάντα υπάρχει ένα θεατρικό δρώμενο, πάντα δηλαδή κάποιοι υποδύονται με κάποιο τρόπο ρόλους και πάντα, θα υπάρξει το πέρασμα μέσα από το απόλυτο σκοτάδι του τάφου, της άλλης πλευράς και η εν δοξη επιστροφή.

Μα θα μου πείτε -και θα έχετε και δίκαιο- θρησκείες μυητικές τελετές όλα αυτά είναι απομεινάρια περασμένων εποχών, τι δουλειά έχει ο άνθρωπος του 21ου αιώνα με αυτά; Απόλυτα σωστά! Ας ρίξουμε λοιπόν μια ματιά στο σήμερα.

Εμείς, εσείς, όλοι τα παιδιά της τεχνολογίας με τις απίστευτες σπουδές και την στιβαρή ατσαλένια συγκρότηση παίζουμε ρόλους στην καθημερινότητά μας; Γνωρίζουμε ποιοι είμαστε ή η ίδια μας η εκπαίδευση, οι προσμονές και οι ελπίδες που μας φόρτωσαν, οι ελιγμοί που έπρεπε να κάνουμε για να επιβιώσουμε , να γίνουμε αποδεκτοί και να ανελιχθούμε μας επέβαλαν ρόλους και άλλους ρόλους μάσκες και προσωπεία έτσι πού –Ίσως- έχουμε αρχίσει να ξεχνάμε ή ακόμα και οριστικά λησμονήσει την πρώτη μας μορφή;

Υπάρχει ένα κομβικό και τραγικό συνάμα σημείο στην ψυχανάλυση. Ο ψυχαναλυόμενος πιστεύει ότι έχει συζητήσει τα πάντα, ότι έχει πει τα πάντα με τον θεραπευτή. Στην πραγματικότητα του έχει περιγράψει όλα όσα αποτελούσαν τις ασφαλείς εικόνες του που δικαιολογούν την ύπαρξή του. Οι κακοί άλλοι, ο άμοιρος εγώ, το αναπόφευκτο της ζωής… Και μετά; Μετά τελειώνουν οι υπεκφυγές και πρέπει να δεις το πραγματικό σου πρόβλημα. Τον εαυτό σου. Είναι μια στιγμή που πονάει φριχτά αλλά και μια διαδικασία λύτρωσης. Ξέρετε αυτού του είδους οι διαπιστώσεις δεν είναι επινόηση της εποχής μας.

Θυμάστε τον βιβλικό Ιακώβ? Ένα βράδυ ολόκληρο λέει το Βιβλίο ότι πάλευε με έναν άγγελο. Στο τέλος τον νίκησε αλλά από αυτή την υπεράνθρωπη μονομαχία βγήκε σακατεμένος. Η ανταμοιβή του ήταν ότι αξιώθηκε να δει την σκάλα που ενώνει τους κόσμους, τα ουράνια με τα γήινα, τον μικρόκοσμο και τον μακρόκοσμο. Η ραβινική παράδοση λέει ότι ο μεγάλος εχθρός του, ο άγγελος δεν ήταν άλλος από τον ίδιο του τον εαυτό. Σε σακατεύει ο αγώνας για να τον νικήσεις αλλά και σε λυτρώνει οριστικά.

Αυτόν τον προαιώνιο εχθρό – το σκοτεινό ή το άγνωστο μας εγώ- αντιμετωπίζει η ψυχανάλυση, με τον ίδιο εχθρό μας διδάσκουν να συγκρουστούμε και να συνδιαλαγούμε κατά βάθος όλα τα μυστήρια.

Και βέβαια όλο αυτό δεν είναι κάτι παλιό και ξεπερασμένο που δεν έχει θέση στην μοντέρνα εποχή μας. Μας το αποδεικνύει η ίδια μας η καθημερινότητα. Κάθε γειτονιά έχει πλέον τον ψυχολόγο και τον ψυχίατρό της, κάθε συνοικία έχει μια ομάδα που ασκεί δραματοθεραπεία και ξεπηδούν συνεχώς νέες οργανώσεις, εσωτερικά τάγματα ομάδες αυτοβελτίωσης και άλλα, και άλλα, και άλλα…

Η ανάγκη, η αγωνία που οδηγεί όλους σε τέτοιες αναζητήσεις είναι αρχέγονη και γι αυτό δεν μπορεί να την τιθασεύσει κανένα γυαλιστερό προϊόν του πολιτισμού μας. Αντίθετα η παγκοσμιοποιημένη λαίλαπα μεγαλώνει την ανάγκη του ανθρώπου να ανήκει σε μια ομάδα και να προσπαθεί να καταλάβει ποιος είναι και κυρίως να διαχειριστεί τον αρχετυπικό τρόμο. Το σκοτάδι και τον θάνατο.

Βλέπεται ο άνθρωπος μοναδικός από τα άλλα ζώα βιώνει μια αβάσταχτη τραγωδία. Από την στιγμή που θα αντιληφτεί τον εαυτό του γνωρίζει το αναπόφευκτο του επερχόμενου θανάτου του. Αύριο, σε δύο χρόνια, σε ένα μακρινό μέλλον, ότι και να έχει επιτύχει ότι και να έχει δημιουργήσει, όσο απαραίτητος ή σπουδαίος και αν είναι, ο θάνατος είναι ο μοναδικός του προορισμός. Αφού λοιπόν είπαμε και τη μαγική λέξη, Αρχετυπικός τρόμος ας πάμε πίσω στον χρόνο για να υποθέσουμε πως τον αντιμετώπισαν οι μακρινοί μας πρόγονοι και πως συνδυάζονται με τα σύμβολα του τίτλου της κουβέντας μας, τον τάφο και το θέατρο.

Η πρωτόγονη κοινωνία της τροφοσυλλεκτικής περιόδου δεν είναι τίποτα άλλο από μια μεγάλη οικογένεια νομάδων. Ταύτισαν τον κύκλο της σελήνης με εκείνον της γυναίκας που με μαγικό τρόπο χαρίζει νέα μέλη στη φυλή. Και αφού η μαγεία του κύκλου της ακολουθεί τον κύκλο της Σελήνης, δεν μπορεί παρά στη γυναίκα και στη Σελήνη να οφείλεται η θαυμαστή δύναμη που κάνει πάντα τη γη να ξαναγεννιέται και τα δέντρα να καρπίζουν. Έτσι μια γυναίκα, ενσαρκώνει την πρώτη Θεά, τη Μεγάλη Μητέρα, που προσέχει τους ανθρώπους της και εγγυάται τη γονιμότητα και την αναγέννηση της φύσης και τη φυλής με καινούργια βλαστάρια , καρπούς και γεννήματα. Είναι θεά σεληνιακή και ταυτόχρονα χθόνια γιατί μέσα στη γή, στα σπλάχνα της οι σπόροι θα πεθάνουν όταν κυριαρχήσει η παγωνιά αλλά από μέσα της θα ξεκινήσει και η αναγέννηση. Με τον ίδιο τρόπο θα φροντίσει και τα θνητά παιδιά της τους ανθρώπους που θα τα δεχτεί στοργικά μέσα στα σπλάχνα της την ώρα του θανάτου.

Ιδού λοιπόν ο διπλός συμβολισμός ταυτόχρονα γονιμικός αλλά και χθόνιος, θάνατος και αναγέννηση, μήτρα και τάφος συνάμα. Οι γυναίκες μαζί με τα παιδιά συλλέγουν καρπούς όταν οι άντρες λείπουν στο κυνήγι. Και κάποτε αντιλαμβάνονται πως λειτουργεί η φύση και επινοούν την καλλιέργεια. Κομβικής σπουδαιότητας ανακάλυψη στην πορεία του ανθρώπου, ο οποίος μέχρι τότε ζούσε κυνηγώντας και συλλέγοντας ότι εύρισκε περιπλανώμενος συνεχώς ως νομάδας σε αναζήτηση τροφής. Περιπλάνηση που συνοδευόταν με κακουχίες, πείνα και την απώλεια, τον θάνατο πολύτιμων συντρόφων.

Η επινόηση της καλλιέργειας λοιπόν από τις γυναίκες και τα παιδιά βάζει τέλος σε αυτή την τραγωδία σηματοδοτεί την ίδρυση των πρώτων σταθερών οικισμών , της πρώτης πόλης. Γι αυτό σε όλες της παραδόσεις μια γυναίκα θεά και ένα παιδί φέρνουν και χαρίζουν το μυστικό της καλλιέργειας στους ανθρώπους. Θυμηθείτε για παράδειγμα την Δήμητρα, τη Μητέρα γή δηλαδή και τον μικρό Τριπτόλεμο.

Η ομάδα λοιπόν των γυναικών μαζί με εκείνη των παιδιών μοιράζονται την συντήρηση του οικισμού τους και την ευθύνη της καλλιέργειας. Οι μυητικοί τους θίασοι συνδιοργανώνουν τις εποχικές γιορτές που ταυτίζονται με τα κυρίαρχα φαινόμενα, ηλιοστάσια και ισημερίες, και μέσα σε πανηγυρική ατμόσφαιρα συνδυάζουν το χαρμόσυνο μήνυμα της αναγέννησης της φύσης με την κορύφωση της τελετής της ενήβωσης.

Του περάσματος του παιδιού στον κόσμο των μεγάλων.

Ο σπόρος θα πεθάνει μέσα στη μήτρα γη και θα αναστηθεί – αναγεννηθεί διακηρύσσοντας ότι ο θάνατος νικήθηκε και ο νέος βλαστός το επιβεβαιώνει. Η Μεγάλη Μητέρα και το θείο βρέφος της, απεικονίζουν την κορύφωση αυτής της τελετής και ο φρεσκοκομμένος κλώνος παραμένει ο προστάτης όσων διήλθαν δια του μυστηριακού θανάτου.

Μεγάλη Μητέρα και θείο βρέφος οι προστάτες των ανθρώπων, είναι μια εικόνα κοινή σε όλες τις θρησκείες που γεννήθηκαν γύρω από τη Μεσόγειο. Θυμηθείτε τον Όρο και την Ισιδα, τη Σεμέλη και τον Διόνυσο, τον Άττι και την Κυβέλη, την Μαρία και τον Ιησού. Χωρίς παρουσία πατέρα, μια χήρα αφού χήρα την αρχαία εποχή ήταν #μητέρα που δεν έχει σύντροφο#, που μεγαλώνει ένα παιδί χωρίς την παρουσία ή την ανάγκη παρουσίας πατέρα, και λατρευόταν μέσα σε υπόγεια σπήλαια που η αρχαία ονομασία τους είναι #χήραμις# .

Αφού είναι η αρχόντισσα του θανάτου και της αναγέννησης το φρεσκοκομμένο ιερό βλαστάρι θα προστατέψει τον αγαπημένο της στο ταξίδι του μέσα από τον άλλο κόσμο για να επιστρέψει σώος. Θυμηθείτε τον Αινεία και τον χρυσό κλώνο που τον προστάτεψε για να διέλθει μέσα από τον Αδη. Δεν έχει σημασία αν είναι δρυς, δάφνη, φοίνικας ή ακακία. Μας ενδιαφέρει το σύμβολο και όχι η ονομασία.

Όλες λοιπόν οι σημαντικές αρχαίες τελετουργίες είχαν έναν ιερό χώρο μέσα σον οποίο τελούνταν και αυτός ήταν, το αλώνι.

Εκεί που ο αναγεννημένος από τη σήψη σπόρος καθαρίστηκε εκεί γίνονταν και οι ιεροπραξίες. Γνωρίζουμε, για παράδειγμα, από τη Βίβλο πως στο αλώνι του Ατάδ, η πομπή που μετέφερε το σώμα του Ιακώβ σταμάτησε και μοιρολόγησε για επτά μέρες και αργότερα το αλώνι του Ορνάν του Ιεβουσαίου όπου ο Δαυίδ προσέφερε θυσία για να σταματήσει ένας λιμός. Ακόμα και στις αρχές του 20ου αιώνα αναφέρεται ότι στη Συρία οι μεγάλες γιορτές, γάμοι και κηδείες γίνονταν σε αλώνια. Το ημικύκλιο του αλωνιού θα γίνει η θυμέλη, η ορχήστρα, και από αυτή θα προέλθει η σκηνή του σύγχρονου θεάτρου.

Γιατί το θέατρο γεννήθηκε μέσα από το μυητικό δρώμενο όταν ο Πεισίστρατος προκειμένου να επανενώσει τον λαό του επέτρεψε την επαναλειτουργία των Διονυσιακών μυστηρίων.

Ο μυημένος Θέσπις μετέτρεψε το διθύραμβο σε δράμα, με τη θεατρική έννοια του όρου, και έγινε ο θεμελιωτής της τραγωδίας όταν το 534 π.Χ. παρουσίασε στη διάρκεια των Μεγάλων Διονυσίων δίπλα στο ναό του Βάκχου το πρώτο έργο του. Έτσι ο μυητικός θίασος παρουσιάστηκε δημόσια και χάρισε το όνομά του – θίασος- στο θέατρο που ήταν προσιτό σε όλους. Μυημένοι επίσης στα μυστήρια ήταν και ο πρώτοι των τραγωδών ο Αισχύλος και ο Ευριπίδης.

Όμως, κάπου εδώ νομίζω ότι πρέπει να σταματήσω γιατί κινδυνεύω να πλατειάσω.

Λοιπόν, Τάφος και θέατρο!

Εξαιρετικά περιληπτικά προσπάθησα να ανιχνεύσω μέσα από την αρχή της ανθρώπινης ιστορίας το αρχέτυπο αυτών των συμβολισμών. Ο προαιώνιος φόβος του θανάτου και της ανυπαρξίας εκλογικεύεται ή διαπραγματεύεται μέσω της υπόσχεσης ότι όπως συμβαίνει πάντα στη φύση, παιδία της Μητέρας φύσης και εμείς θα οδηγηθούμε ως σπόροι δια του θανάτου, δια της σήψεως στην αναγέννηση. Ο ανοιχτός τάφος δεν είναι παρά το σύμβολο της νίκης απέναντι στον προαιώνιο τρόμο που πρέπει επιτέλους να νικηθεί.

Στη συνέχεια, η θεατρική πράξη ήταν και είναι το απαραίτητο μέσω για να αρθούμε πάνω από την καθημερινότητά μας πάνω από τον ίδιο μας τον εαυτό. H σύγχρονη δραματοθεραπεία το γνωρίζει και το χρησιμοποιεί με επιτυχία.

Όταν συμμετέχεις σε μια τελετουργία, όταν φοράς ένα προσωπείο ή μια μάσκα, δεν είσαι πλέον ο εαυτός σου με τα γνωστά του όρια, τις φοβίες ή και τις ανασφάλειες του αλλά, υιοθετείς, ενσωματώνεις τις ιδιότητες των συμβόλων που σε έχουν περιβάλλει που σε έχουν καλύψει.

Όταν ο Θέσπις παρουσίασε το πρώτο του έργο χρησιμοποίησε για τους «ηθοποιούς» του το αρχαίο είδος προσωπείου που είχαν και οι Τιτάνες όταν διασπάρασαν το Θείο Βρέφος Ζαγρέα, το <χρίσαι το πρόσωπον ψιμυθίω>, δηλαδή είχαν δηλαδή καλυμμένα με γύψο και λάσπη {«τρυγία», (λάσπη του κρασιού).} το πρόσωπο και το σώμα τους. Καλυμμένοι με λάσπη οι μυούμενοι δεν ήταν πλέον τα φτωχά θνητά πλάσματα αλλά τα παιδιά της γης οι χθόνιοι Τιτάνες. Η μετάληψη της σάρκας και του αίματος του θείου Ζαγρέα και η ένωση- καθαρμός μέσα από την φωτιά τους μετέτρεπε στο πλάσμα που ένωνε τον χθόνιο και τον ουράνιο κόσμο. Στον μύστη.

Βγαίνοντας το θέατρο από τη μυστικότητα του λατρευτικού γέννησε την τραγωδία με σκοπό ακριβώς όπως λέει και ο Αριστοτέλης μέσα από το δρώμενο να επιφέρει τελικά την κάθαρση.

(Έστιν ουν τραγωδία μίμησις πράξεως σπουδαίας και τελείας μέγεθος εχούσης, ηδυσμένω λόγω χωρίς εκάστω των ειδών εν τοις μορίοις, δρώντων και ου δι’ απαγγελίας, δι’ ελέου και φόβου παραίνουσα την των τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν).

Και έτσι φτάνουμε στο σήμερα.

Πόσο ξεπερασμένα ακούγονται όλα ετούτα για τον σημερινό άνθρωπο?

Η τραγωδία της αναμονής του αναπόφευκτου τέλους, ο τρόμος της απώλειάς της εικόνας που έχουμε πλάσει για τον εαυτό μας, της απόλυτης ανυπαρξίας όσων αγαπήσαμε, όσων υπήρξαμε, όσων επιλέξαμε να μας περιβάλλουν στοιχειώνει κρυφά ή φανερά της ύπαρξή μας.

Οφείλουμε στον εαυτό μας, να κατανοήσουμε, να πολεμήσουμε και να κατακτήσουμε το σκοτάδι. Οφείλουμε τουλάχιστον να προσπαθήσουμε ζώντας ως μαχητές και όχι ως μοιραίοι αναμένοντες. Ο δρόμος του Ηρακλή, του Οδυσσέα, του Αινεία μέσα από τον Αδη και πάλι επιστροφή πίσω στο φως είναι συγκεκριμένος. Τίποτα θνητό δεν ζει για πάντα και ολόκληρη η Φύση βροντοφωνάζει -αλλά εμείς δεν καλακούμε- ότι δια της Σήψεως αναγεννάτε. Ας επιλέξουμε το αλώνι μας μαρμαρένιο ή χωμάτινο δεν έχει σημασία και εκεί ας καλωσορίσουμε το σκοτεινό εγώ μας.

Και κλείνουμε με το θέατρο αγαπημένοι μου συνάδελφοι θεατρίνοι και ηθοποιοί.

Όλοι μας παίζουμε ρόλους. Ρόλους που διδαχτήκαμε για να αντιμετωπίζουμε με επιτυχία τις αντιξοότητες, ρόλους που επινοήσαμε για να κερδίζουμε συναισθηματικά οφέλη, ρόλους που επιβλήθηκαν για να επιτυγχάνουμεε επαγγελματικούς στόχους.

Μάσκες και προσωπεία αλληλεπικαλυπτόμενα που στο τέλος καταθάβουν στη λησμονιά την αληθινή μορφή της ύπαρξής μας. Ποιοι είμαστε στ αλήθεια πίσω από όλες αυτές τις μάσκες, μπορεί να το θυμηθεί κανείς?

Αυτογνωσία!..; και ποιο είναι το μονοπάτι που οδηγεί προς τα εκεί? Χρόνια πριν είχαν ζητήσει κάποιοι γνωστοί μου από έναν σούφι να τους υποδείξει έναν δρόμο. Εκείνος είπε ότι, «θα υποδυθώ ότι υποδεικνύω μια οδό ελπίζοντας ότι εσείς τελικά θα την ανακαλύψετε». Δεν έχω μάθει αν βρήκαν τελικά τίποτα.

Όμως θυμάμαι ότι κάπου ανέφερα ότι σε ένα τελετουργικό καλυπτόμενος πίσω από μια μάσκα υιοθετείς ασυνείδητα της ιδιότητες της. Επίσης θυμάμαι 25 χρόνια περίπου πίσω στο χρόνο όταν παρακολουθούσα ένα μάθημα χαλάρωσης της εποχής. Υποδείκνυε ο δάσκαλος την διαδικασία της κατάβασης, ξέρετε, αντίστροφη μέτρηση και μετά να προσπαθήσεις να σταθείς στη σιγή του εαυτού σου χωρίς να παρασύρεσαι από σκέψεις εικόνες και ήχους που γεννά το μυαλό. «Και τι θα κάνω αν δεν μπορώ να αδειάσω το μυαλό μου», ρώτησε ένας μαθητής. «Θα υποδυθείς ότι δεν βλέπεις και δεν ακούς τίποτα» απάντησε ο δάσκαλος «και σιγά σιγά θα γίνει έτσι».

Τι είπαν όλοι αυτοί εν ολίγοις. Υποδυόμεθα ότι κατέχουμε μια επιθυμητή κατάσταση και τελικά κάποια στιγμή μπορεί να είμαστε αυτή η κατάσταση.

Δεν ξέρω αν είχα καλούς διδάσκαλους γιατί εγώ ήμουν ένας τεμπέλης μαθητής και πάντα κοπανατζής.

Όμως και ο δρόμος του διαλογισμού μας οδηγεί μέσω ενός ευγενέστερου, ιδανικότερου προσωπείου να πετάξουμε σταδιακά μια- μια τις μάσκες που μας συγκρότησαν ξεφλουδίζοντας σαν κρεμμύδι την ύπαρξή μας. Όταν δεν υπάρξει πια προσωπείο, όταν δεν υπάρξει πια σκηνή ούτε ρόλος, όταν δεν υπάρχει διδάσκαλος και αναζητητής, τότε ίσως υπάρχει μόνο η πρώτη αιτία . Και εκεί δεν χρειάζεται να υποδύεται κανείς πια, γιατί απλά ΕΙΝΑΙ.

___________________________________________________

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία

Νικολαϊδης Ν,. #Θεοφαγία#, Εστία

Vernant J. P. & Vidal-Naquet, #Μύθος και τραγωδία στην αρχαία Ελλάδα#, Κέδρος

Vernant J. P., #Μύθος και θρησκεία στην αρχαία Ελλάδα#, Σμίλη.

Polignac de, Francois, #Η Γέννηση της αρχαίας ελληνικής πόλης#, Μ.Ι.Ε.Τ.

Seaford Richard, #Ανταπόδοση και τελετουργία#, Μ.Ι.Ε.Τ.

Seznec J., #Η Επιβίωση των αρχαίων θεών.#, Βικελαία Βιβλιοθήκη

Kott Jan, #Θεοφαγία, δοκίμια για την αρχαία τραγωδία#, Εξάντας

Levi- Strauss C., #Το ωμό και το μαγειρεμένο#, Αρσενίδης

Levi- Strauss C.,# Ο δρόμος της μάσκας#, Χατζηνικολή

Frazer J.G., #Ο Χρυσός Κλώνος#, Εκάτη

Craftson J.P.(Πουλκούρα; Ι.),Bleeding Angels Η απόκρυφη παράδοση της Ευρώπης, Αρχέτυπο